بررسی ویژگیهایساختاری وتکوینیدانهگرده،تخمک، رویان و دانهدرگونه
 Ebenus stellata 

نیره تنعمی^1*، پریسا جنوبی¹ ، عبدالکریمچهرگانیراد² ، احمد مجد¹ و مسعود رنجبر² 

¹ تهران، دانشگاهخوارزمی،دانشکدهعلومزیستی،گروهعلومگیاهی

² همدان،دانشگاهبوعلیسینا،دانشکدهعلوم،گروهزیستشناسی

تاریخ دریافت: 20/5/95                تاریخ پذیرش: 1/10/95 

چکیده

ویژگیهای ساختاری و تکوینی اندامهای زایشی و دانه در گیاه Boiss. Ebenus stellata (Fabaceae)، که تنها گونه جنسEbenus L. در ایران می‌باشد، توسط میکروسکوپهای نوری، فلورسانس و پلاریزان و با استفاده از فنون مختلف رنگ‌آمیزی برای نخستین بار مورد بررسی قرار گرفت. در گیاه مورد مطالعه مادگی تک‌برچه، تک‌تخمکی، فاقد پایک و دارای کرکهای تار ابریشمی انبوه با برجستگیهای انگشت‌مانند است. تخمک خمیده، دوپوششی، پرخورش و دارای لایه آندوتلیوم می‌باشد. حاصل تقسیم مگاسپوروسیت یک تتراد T شکل است. سرانجام تکوین مگاسپور بنی، به تشکیل یک کیسه‌رویانی با الگوی پلی‌گونوم منجر می‌شود. در مجاورت دستگاه تخمزا هسته‌های قطبی مجزا، پس از لقاح تخمزا با تأخیر زمانی قابل توجه به یکدیگر ملحق می‌شوند. در کیسه‌رویانی این گونه بافتهای تخصصی هیپوستاز، پوستامنت و درپوش فنجانی تشکیل می‌شود. در دانه یک لایه سلول ماکرواسکلرید شعاعی کشیده، لایه نردبانی دو‌لایه، اثر تراکئید با غلافی از سلولهای پارانشیمی که حاوی ترکیبات فنلی می‌باشند، دیده می‌شود. در دستگاه زایشی نر، بساکها چهار کیسه‌گرده‌ای با تکوین دیواره از نوع دولپه‌ای می‌باشند که متشکل از چهار لایه شامل: اپیدرم، لایه مکانیکی، یک لایه میانی و تاپی ترشحی تک‌هسته‌ای است. تکوین گرده‌ها در کیسه‌های گرده یک بساک همزمان است و آرایش میکروسپورها در کالوز غالباً از نوع تتراهدرال می‌باشد. در زمان شکوفایی بساک ضخامت فیبری لایه مکانیکی افزایش می‌یابد. دانه‌های گرده بالغ بیضی شکل، سه شیاری و دو سلولی هستند.

واژه‌هایکلیدی: کیسه‌رویانی، هیپوستاز، بساک، دانه، پروانه آسایان، Ebenus stellata.

* نویسنده مسئول، تلفن: 38381058-081، پست الکترونیکی:n.tana@yahoo.com

مقدمه 

جنس Ebenus L. از تبار Hedysareae و تیره پروانه آسایان (Fabaceae) با حدود 20-18 گونه در مناطق ایرانی-تورانی، شمال آفریقا، شرق مدیترانه و منطقه عربی-‌سندی حضور دارد (10 و 44). برخی ویژگیهای ریخت‌شناسی گیاهان این جنس شامل: چندساله، علفی، کرک دار، برگهای سه برگچه‌ای یا مرکب شانه‌ای فرد، گل‌آذین کپه یا سنبله، میوه‌های کوچک، یک دانه‌ای و ناشکوفا می‌باشد (11). گونه‌های این جنس دیپلوئید هستند و عدد کروموزومی آنها 7n =  می‌باشد (3، 7، 11 و 40). جنس Ebenus دارای سه بخشه تحت عناوین Euebenus Boiss.،Tragacanta Jaub. Et Spach. وEbenidium (Jaub. Et Spach) Boiss. و 14 گونه است (11 و 37) که گونهEbenus stellata Boiss. تنها گونه بخش Tragacanta می‌باشد. سایر گونه‌های این جنس همگی بومی و انحصاری کشور ترکیه هستند. گونهE. stellataبوته‌ای، خاردار، دارای گل‌آذین سنبله، با گلهای قرمز تا قهوه‌ای، پرچم مونودلف، دانه گرده سه‌شیاری و میوه محصور در کاسبرگ می‌باشد. این گونه تنها گونه موجود در ایران بوده و در نواحی جنوبی، غربی و مرکزی ایران پراکنده است (32 و 60). با وجود بررسیهای بسیار فراوانی که در حوزه تکوین اندامهای زایشی در زیر تیره Papilionoideae انجام گرفته است ( 9، 30، 31، 46، 55، 56، 57، 59، 61 و 70)، اما تحقیقات نشان می‌دهد که تا‌کنون این جنس و گونه از نظر تکوینی مورد مطالعه قرار نگرفته است. لذا در این پژوهش ساختار تشریحی مادگی، پرچم و دانه و همچنین مراحل تکوینی این اندامها در گونه مورد نظر به تفصیل توسط میکروسکوپ نوری، پلاریزان و فلورسانس و برخی معرفهای اختصاصی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. هدف این مقاله بررسی دقیق‌تر ویژگیها و مراحل رویان‌شناسی این گیاه به منظور گسترش دانش تکوین در این تیره است. همچنین مقایسه این صفات و مراحل متعدد و با ارزش رویان‌شناسی، در کنار سایر داده های به دست آمده از این گیاه، می‌تواند در تحلیل بهتر اطلاعات تبار شناختی تیره پروانه آسایان بسیار مفید واقع شود.

موادوروشها 

مواد گیاهی: در این پژوهش گیاه  E. stellataاز رویشگاههای طبیعی آن واقع در استان فارس (فارس: لار به جهرم، 110 کیلومتری جهرم، ارتفاع 1100 متر) در اواخر اسفند 1393 تا فروردین 1394 جمع‌آوری شد. این گیاه در هرباریوم دانشگاه بوعلی سینای همدان (BASU) با شماره هرباریومی(BASU 38951)  نگهداری می‌شود.

مطالعات میکروسکوپ نوری: جوانه‌های کوچک، گلها و دانه‌ها در مراحل مختلف تکوینی، حداقل 20 نمونه برای هر مرحله، پس از تثبیت در FAA₇₀ (Formalin, Acetic acid, Ethanol)) و شستشو با آب جاری، در الکل 70 درصد ذخیره سازی شدند. بافتهای قالب گیری شده در پارافین، توسط میکروتوم دستی (دید سبز، ایران) با ضخامت 4-7 میکرومتر برش گیری شدند. پس از مراحل پارافین زدایی، رنگ‌آمیزی با روش مضاعف هماتوکسیلین- ائوزین صورت گرفت. برشهای متعددی برای هر مرحله رویان‌شناختی به کمک میکروسکوپ نوری  LABOMED LX50 دارای دوربین دیجیتال iVu 3100 LABOMED در بزرگنمائی‌های مختلف عکسبرداری شدند.

به دلیل ساختار ویژه مادگی و تخمک، برشهای دستی نیز تهیه شدند: برای این کار، اندام مورد مطالعه را در میان قالب برش‌گیری قرار داده و به کمک تیغ، برشهایی نازک و یکنواخت تهیه شد. این برشها با رنگهای مختلفی چون لوگول و تولوئیدن بلو به ترتیب برای تشخیص نشاسته و ترکیبات فنلی رنگ‌آمیزی شدند. همچنین در این پژوهش ریخت‌شناسی اجزا گل با میکروسکوپ تشریحی نیز بررسی شد.

مطالعات میکروسکوپ فلورسانس: اتوفلورسانس لامهای آماده شده در مرحله قبل، توسط یک دیود ساطع کننده نور ماوراء‌بنفش (طول موج 405 نانومتر) در میکروسکوپ اپی‌فلورسانت (Bell، ایتالیا) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. این میکروسکوپ مجهز به یک فیلتر ماوراء‌بنفش (385-330 نانومتر) به همراه یک آینه دو رنگ‌نما (400 نانومتر) و یک فیلتر مانع (420 نانومتر) می‌باشد.

نتایج 

از ویژگیهای گیاه مورد مطالعه، داشتن مادگی تک‌برچه، فاقد پایک و واجد کرک است (شکلهایA, B, D, E 1). خامه نازک، نخی و برگشته، با کلاله‌ای کوچک و انتهایی است (شکلهایA, C1). تخمدان دارای یک تخمک است که در اطراف مادگی و کیسه‌رویانی انباشتگی نشاسته توسط رنگ‌آمیزی با معرف لوگول دیده می‌شود (شکل D1). کرکهای تار ابریشمی انبوه سطح مادگی دارای برجستگیهای انگشت مانند می‌باشند (شکلهای E, F1). در درون تخمدان، از مراحل آغازین تکوین تخمک، خمیدگی در پریموردیوم تخمک مشاهده می‌شود.

شکل 1– ساختار غنچه گل، مادگی و کرک‌های سطح مادگی در .E. stellata. توسط میکروسکوپ نوری و پلاریزان. –A مادگی بلند‌تر از پرچم‌ها است. پرچم‌ها یک دسته ای، ناجور ریخت و تا نیمه به درفش پیوسته هستند. –B رنگ‌آمیزی برش دستی غنچه گل توسط تولوئیدن بلو و نحوه قرار گرفتن مادگی فاقد پایک (↑) در گل. –C مادگی در مراحل نمو، دارای خامه نازک، نخی و برگشته، با کلاله‌ای کوچک و انتهایی است (↑↑). –D رنگ‌آمیزی با لوگول و برش دستی مادگی، انباشتگی نشاسته را در اطراف مادگی و کیسه‌رویانی نشان می‌دهد (↑↑).تخمدان تک برچه‌ای و دارای یک تخمک است. E و –F کرک‌های تار ابریشمی انبوه سطح مادگی که توسط میکروسکوپ پلاریزان عکسبرداری شده است (↑). بر سطح این کرک‌ها برجستگی‌های انگشت مانندی وجود دارد(↑↑).

پریموردیوم تخمک، توده کوچکی از یاخته است که توسط یک لایه اپیدرم احاطه شده است (شکل A2). در داخل پریموردیوم تخمک یکی از یاخته‌ها به یاخته مادر مگاسپور (مگاسپوروسیت) تمایز می یابد که با حجم زیاد و هسته درشت خود از سایر یاخته‌ها قابل تشخیص است (شکل A2). در نمونۀ مورد مطالعه، تخمک از نوع دوپوششی، پرخورش و واژگون است و سفت از نوع زیگزاگی می‌باشد. پوستۀ درونی متشکل از 2 لایه است اما پوستۀ خارجی از چندین لایه تشکیل شده است (شکلD 2). از درونی‌ترین لایۀ پوستۀ درونی، لایۀ اندوتلیوم تشکیل می‌شود. سلولهای این لایه به صورت شعاعی امتداد یافته و دارای هستۀ کاملاً واضح و سیتوپلاسمی متراکم هستند (شکلهایB, D, G 2). دو تقسیم میوز در مگاسپوروسیت، منجر به تشکیل چهار سلول تتراد می‌شود که نوع تتراد در نمونه مورد مطالعه از نوع T شکل می‌باشد (شکل B2). از مجموعه تترادی، سه سلول تحلیل می‌روند و یک سلول که مگاسپور عملکردی نام دارد، باقی می‌ماند. در گیاه مورد مطالعه، موقعیت مگاسپور باقی مانده بنی است (شکل B2). مگاسپور عملکردی پس از سه میتوز متوالی، سرانجام کیسه‌رویانی از نوع پلی‌گونوم (هشت هسته ای) را به وجود می‌آورد (شکل C2). سه سلول موجود در قطب سفتی، دستگاه تخمزا را تشکیل می‌دهند. دستگاه تخمزا شامل یک سلول تخمزا و دو سلول سینرژید در کنار آن می‌باشد (شکلهایE, F, H 2). بین سلول تخمزا و دو سلول سینرژید ارتباط سیتوپلاسمی قابل تشخیص است (شکلهایE, F 2). در قطب بنی، سلولهای آنتی‌پود آرایشی مثلثی شکل با رنگ‌پذیری بالایی را نشان می‌دهند که با هسته‌های قطبی ارتباطات سیتوپلاسمی برقرار می‌کنند. سلولهای آنتی‌پود بر روی ناحیه پوستامنت قرار گرفته‌اند. در گونۀ مورد نظر ساختارهای هیپوستاز و پوستامنت قابل مشاهده هستند. بافت پوستامنت به صورت یک ستون از سلولهای طویلی هستند که از نظر ساختاری مشابه سلولهای پروکامبیومی می‌باشند (شکلD 2). کیسه‌رویانی در طی بلوغ گلابی شکل شده و گسترده می‌شود (شکلG 2). قبل از لقاح، هسته‌های قطبی در مجاورت دستگاه تخمزا واقع شده اند و در کنار یکدیگر به صورت جداگانه قرار گرفته اند (شکل H2). در گیاه مورد مطالعه هسته‌های قطبی حتی پس از لقاح تخمزا نیز به یکدیگر ملحق نشده و همچنان به صورت مجزا باقی می‌مانند (شکلC 3). پس از انجام لقاح سلول تخم تشکیل می‌شود. هسته سلول تخم و سلولهای حاصل از آن به دلیل تراکم سیتوپلاسمی بالا قابل رؤیت نیستند و اتوفلورسانس شدیدی را از خود نشان می‌دهند (شکلB 3). بنابراین همان طور که در تصویر C3 مشخص است قرمزی رنگ ائوزین، که مسئول رنگ‌آمیزی سیتوپلاسم است، در ناحیه‌ای که مربوط به سلولهای رویانی است بیشتر به چشم می‌خورد. تقسیمات متوالی در سلول تخم سرانجام سبب تشکیل رویانی کروی شکل به همراه یک آویز (سوسپانسور) می‌شود (شکلهایD, E, F, G 3). سوسپانسور در گیاه مورد مطالعه کوتاه بوده و از تعداد سلولهای کمی تشکیل شده است (شکلهای E, F, G, J 3). همان طور که در تصاویر حاصل از میکروسکوپ فلورسانس مشهود است، سلولهای سوسپانسور دارای اتوفلورسانس بیشتری نسبت به سلولهای اطراف خود هستند، که تشخیص آنها را از سلولهای اطراف آسان‌تر می‌نماید (شکلهای E, J 3). در تمام مراحل رویانی که در تصاویر دیده می‌شود، آندوسپرم همواره در اطراف رویان به چشم می‌خورد که رفته‌رفته از حالت سنوسیت به حالت آندوسپرم سلولی تغییر می‌یابد (شکلهای C, D, E, F, I 3). سلولی شدن آندوسپرم از ناحیه نزدیک به رویان و پیرامون کیسه‌رویانی آغاز شده و به سمت ناحیه مرکزی پیش می‌رود (شکلD 3). در مرحله قبل از رویان قلبی، تقسیمات مماسی (پریکلین) پوسته درونی تخمک به سمت داخل کیسه رویانی، سبب تشکیل بافتی تخصصی به نام درپوش (operculum) در ناحیه سفتی کیسه‌رویانی می‌شود که در این گیاه حالتی فنجانی شکل دارد (شکلهای I, J 3). در کلیه مراحل رویانی مشاهده شده در تصاویر همواره سلولهای رویان رنگ‌پذیری بیشتری را نسبت به سلولهای اطراف خود نشان می‌دهند که نشان‌دهنده ویژگی مریستمی آنها است. در مراحل تکوین تخمک این گیاه، به تدریج بافت خورش تحلیل رفته و سرانجام خورش در دانه کاملاٌ ناپدید می‌شود (شکلA 3). در پوسته دانه یک لایه سلول شعاعی کشیده شده نردبانی دیده می‌شود که فاقد فضای بین سلولی است و به نام سلول مالپیگی ((malpighian cell یا، به علت اندازه بزرگ آنها به، ماکرو اسکلرید (macroscleried) معروف می‌باشد (شکلهایE, F, H, I 3). در این گیاه لایه نردبانی در ناحیه ناف به صورت دولایه (double palisade)  است (شکلهایE, F 3). هر دو لایه نردبانی در طول خط میانی، با شیار بسیار ریزی شکافته می‌شوند که محل عبور هوا و بخار آب می‌باشد.

شکل 2– مراحل تکوین تخمک قبل از لقاح توسط میکروسکوپ نوری و فلورسانس. –A در داخل پریموردیوم خمیده تخمک، که توسط یک لایه اپیدرم احاطه شده (↑) ، یاخته مگاسپوروسیت (▲) تمایز می یابد. –B تتراد T شکل (حاصل دو میوز در مگاسپوروسیت) (▲↑) و لایۀ اندوتلیوم (درونی‌ترین لایۀ پوستۀ درونی) زیر میکروسکوپ فلورسانس. مگاسپور باقی مانده (▲) درشت‌تر است و در ناحیه بنی قرار دارد. –C کیسه‌رویانی از نوع پلی‌گونوم (↑↑) و سفت از نوع زیگزاگی (▲) است. –D تخمک دو پوششی، پرخورش و واژگون است. پوسته درونی دو‌لایه‌ای و پوستۀ بیرونی چند‌لایه‌ای است. در قطب بنی آنتی پودها (▲) با آرایشی مثلثی به ترتیب بر روی ناحیه پوستامنت و هیپوستاز واقع شده اند. بین سلول‌های آنتی‌پود با هسته‌های قطبی ارتباط سیتوپلاسمی برقرار است (↑).E  و –F تصویر دستگاه تخمزا توسط میکروسکوپ نوری و فلورسانس. در قطب سفتی بین سلول تخمزا (▲) و دو سلول سینرژید (↑↑) ارتباط سیتوپلاسمی وجود دارد. –G کیسه‌رویانی در طی بلوغ گلابی شکل شده و گسترده می‌شود. –H قبل از لقاح، هسته‌های قطبی (▲▲) بصورت مجزا و در مجاورت دستگاه تخمزا (↑) هستند. مخفف‌ها: :en لایۀ اندوتلیوم؛ ii: پوستۀ درونی؛ :oi پوستۀ  بیرونی؛  :poپوستامنت؛ hy: هیپوستاز

شکل 3– مراحل تکوین تخمک پس از لقاح توسط میکروسکوپ نوری و فلورسانس.B و  –Aپس از لقاح سلول تخم و سلول‌های حاصل از آن (↑) اتوفلورسانس شدیدی دارند. در تصویر A مجرای سفت (r) و تحلیل کاملا بافت خورش نیز در دانه قابل روئیت است. –C بدلیل تراکم سیتوپلاسمی بالای سلول تخم و سلول‌های حاصل از آن، هسته سلول‌ها قابل رویت نیستند و بنابراین سلول‌ها رنگ ائوزین بیشتری را جذب کرده و قرمز بنظر می‌رسند. هسته‌های قطبی (↑↑) پس از لقاح تخمزا نیز مجزا باقی می‌مانند.–D –G  تصویر توسط میکروسکوپ نوری و فلورسانس از رویانی کروی، آندوسپرم و سوسپانسور کوتاه که از تعداد کمی سلول تشکیل شده است.–D  سلولی شدن آندوسپرم از ناحیه نزدیک به رویان و پیرامون کیسه‌رویانی آغاز شده و بسمت ناحیه مرکزی پیش می‌رود. –E در این تصویر مجرای سفت (↑↑) و دو لایه نردبانی در ناحیه ناف (rr) قابل روئیت است. در سلول‌های پارانشیمی، انباشتگی ترکیبات فنلی اتوفلورسانس شدیدی را ایجاد می‌نماید. – F رنگ قهوه‌ای ترکیبات فنلی در سلول‌های پارانشیمی در رنگ‌آمیزی با هماتوکسیلین و ائوزین ، اثر تراکئید (↑) ، یک لایه سلول ماکرو اسکلرید در پوسته دانه و دو لایه نردبانی در مجاورت فونیکول (▲▲). –H لایه ماکرو اسکلرید پوسته دانه با سلول‌های بزرگ، کشیده شده و فاقد فضای بین سلولی. I و –J مرحله قبل از رویان قلبی، سوسپانسور و بافتی تخصصی درپوش (operculum) فنجانی شکل در ناحیه سفتی که حاصل تقسیمات پریکلین پوسته درونی تخمک بسمت داخل کیسه‌رویانی است. مخفف‌ها:pe : پیش رویان؛ ed: اندوسپرم؛ :em رویان؛ S: سوسپانسور؛  :paپارانشیم؛ ms: ماکرو اسکلرید؛ fu: فونیکول.

این شیار به دستجات تراکئیدی هدایت می‌شود که به اثر تراکئید (tracheid bar) معروف است (شکلF 3). رد تراکئید با غلافی از سلولهای پارانشیمی کشیده پوشیده شده است که در بخش دیگری از این ساختار پارانشیم ستاره‌ای قرار دارد (شکلهایE, F, I 3). انباشتگی ترکیبات فنلی در داخل سلولهای پارانشیمی، اتوفلورسانس شدیدی را از خود به نمایش می‌گذارد (شکل E3). این ترکیبات با رنگ‌آمیزی توسط هماتوکسیلین و ائوزین و تصویر برداری توسط میکروسکوپ نوری، رنگ قهوه‌ای متفاوتی را در سلولهای پارانشیمی اطراف، از خود نشان می‌دهند (شکلهای F, I3).

 تکوینبساکودانهگرده:در گیاه مورد مطالعه پرچمها یک دسته‌ای (مونودلف)، ناجور ریخت، تا نیمه به درفش پیوسته و نسبت به مادگی کوتاه‌تر هستند. (شکلA 1). لایه‌های تشکیل دهنده دیواره بساک از بیرون شامل: لایه اپیدرم (اگزوتسیوم) ، لایه مکانیکی (آندوتسیوم)، لایه میانی و لایه مغذی (تاپی) می‌باشند. در این گیاه لایه میانی از یک ردیف سلول تشکیل شده است (شکل A4). در کیسه‌های گرده، یاخته‌های مادر‌گرده (میکروسپوروسیت) که با هسته درشت، سیتوپلاسم متراکم و رنگ‌پذیری متفاوت خود قابل تشخیص هستند، وارد تقسیم میوز می‌شوند. کمی پیش از شروع میوز، دیواره کالوزی در اطراف یاخته‌های مادر‌گرده تشکیل می شود (شکل A4). همان گونه که در شکل D4 مشاهده می‌شود، بساکها دو خانه و چهار کیسه‌گرده‌ای هستند و در گونه مورد نظر تکوین دانه‌های‌گرده در داخل کیسه‌های گرده یک بساک به صورت هم‌زمان شکل می‌گیرد. همچنین در اطراف میله پرچم، سلولهایی که مملو از مواد فنلی هستند نیز به چشم می‌خورد (شکل D4). یاخته مادر‌گرده پس از عبور از مراحل مختلف میوز در نهایت تتراد‌هایی که اغلب از نوع تتراهدرال هستند، را به وجود می آورند (شکلهایB, C 4). تحلیل لایه کالوز اطراف تتراد‌ها، پس از تکمیل مراحل مختلف میوز و سیتوکینز منجر به آزادی گرده‌های جوان می شود (شکلهایD, E 4). در این مرحله میکروسپورهای رها شده دارای سیتوپلاسم متراکم، هسته‌های مرکزی و فاقد واکوئل هستند و در ابتدا شکل نامنظمی دارند (شکل D4). سپس لایه اگزین به کمک لایه تاپی در دانه‌های گرده تکمیل شده و واکوئلی بزرگ، سیتوپلاسم و هسته را به طرف دیواره می‌راند (شکل E, F4). در مرحله بعد هسته میکروسپورها با تقسیم میتوز، دو هسته با اندازه‌های مختلف را به وجود می آورد. در نهایت در دانه‌های‌گرده بالغ دو هسته‌ای است که هسته بزرگتر، هسته رویشی و هسته کوچکتر، زایشی می‌باشد. بنابراین در گیاه مورد نظر دانه‌های‌گرده بالغ از نوع دو یاخته ای هستند. دانه‌های‌گرده در نمای قطبی، کروی و دارای سه منفذ رویشی با فواصل منظم در محیط می‌باشند (شکل G4). در نمای استوائی، دانه‌های گرده بیضی شکل، دوکی و دارای سه شیار در محور طولی هستند. تزئینات مشخصی بر روی دیواره اگزین به وضوح با میکروسکوپ پلاریزان نیز به چشم می‌خورد (شکلهای F, G, H 4). در گیاه مورد پژوهش، هر یک از لایه‌های ذکر شده در دیواره کیسه‌های گرده از یک ردیف سلول تشکیل شده اند. لایه میانی نیز تک‌لایه‌ای و دارای سلولهای باریک و کشیده‌ای می‌باشد که موقت است و در همان مراحل اولیه تکوین گرد ه‌ها به مصرف می‌رسد (شکل E4). بنابراین طبق تقسیم‌بندی که بر اساس نوع لایه‌های میانی تعیین می‌شود، نمو دیواره بساک در نمونه مورد نظر از نوع دولپه‌ای  (type II) است. سلولهای لایه تاپی در این گونه تک هسته ای و از نوع ترشحی است و تا زمان تحلیل موقعیت خود را حفظ می‌نمایند. با توجه به اندازه هسته، سلولهای تاپی پلی پلوئیدی بالایی را نشان می‌دهند که برای متابولیسم آنها ضروری است.

شکل 4- مراحل تکوین بساک و دانه گرده توسط میکروسکوپ نوری، پلاریزان و فلورسانس.

-A لایه‌های دیواره بساک: لایه اپیدرم، مکانیکی، میانی یک‌ردیفی و تاپی ترشحی می‌باشند. دیواره کالوزی در اطراف یاخته‌های مادر‌‌گرده با هسته درشت، سیتوپلاسم متراکم و رنگ‌پذیری بالا مشخص می‌باشند.B  و C تتراد‌هایی که اغلب از نوع تتراهدرال هستند در درون دیواره کالوزی محصور می‌باشند. -D بساک‌ها دو خانه و چهار کیسه‌گرده‌ای هستند و تکوین دانه‌های‌گرده در کیسه‌های‌گرده یک بساک هم‌زمان است. گرده‌های جوان پس تحلیل لایه کالوز با سیتوپلاسم متراکم، هسته مرکزی و شکل نامنظمی رها می‌شوند. سلول‌های اطراف میله پرچم مملو از مواد فنلی (↑) می‌باشند. E و –F لایه اگزین (↑) بکمک لایه تاپی تکمیل شده و واکوئلی بزرگ، سیتوپلاسم و هسته (▲▲) را بطرف دیواره می راند. لایه مغذی واکئوله شده و بتدریج تجزیه می‌شوند. در لایه مکانیکی ضخیم شدگی‌های فیبری ایجاد می‌شود. دانه‌های گرده بیضی شکل، دوکی و سه شیاری (r) هستند. G- دانه‌های‌گرده بالغ دو‌هسته‌ای (▲▲) که هسته بزرگتر، هسته رویشی و هسته کوچکتر، زایشی می‌باشد. نمای قطبی میکروسپورها کروی با سه منفذ رویشی (↑) با فواصل منظم است. H- نمای استوائی، دانه‌های گرده بیضی، دوکی شکل با تزئینات روی دیواره اگزین توسط میکروسکوپ پلاریزان. مخفف‌ها: :c لایۀ کالوز؛ ta: لایه تاپی؛ :en لایه مکانیکی؛  :eاپیدرم؛ ml: لایه میانی.