Document Type : Review Paper
Authors
1 Sanandaj Branch, Islamic Azad Universirt, Sanandaj, I.R. of Iran
2 Department of Biochemistry, Faculty of Biological Sciences, North-Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Abstract
Ursolic Acid ( as known, ursol، prunol، malol، 3β-hydroxyl-urs-12-en-28-oic acid) is a natural lipophilic, triterpenoid which exist in wide range of plant and fruits. In recent decades, it was appreciated due to biological potential and therapeutic effects of this compound. In this review article, it is tried to explain the source of food which exist Ursolic Acid, biosynthesis, extraction and purification, absorption level, distribution, and also protective effects on the body organs such as brain, skeletal muscle, liver ….and pharmacological effects such as anti-cancer effect, anti-inflammatory, anti-diabetics and anti-microbila in opposed of variety of bacteria, fungi and virus as like as HIV, HBV. In addition, this review study showed that Ursolic Acid may a potential candidate in prevention of dysfunction and diseases such as Alzheimer, atherosclerosis, muscle atrophy, pulmonary inflammation, overweight, the type of cancers (liver, stomach, intestine, pancreas, skin and so on), diabetes type 2, HIV and also aging and age-related diseases. Finally, this article hoped to present beneficial effects of Ursolic Acid in utilizing of food, drug, medicine, cosmetics.
Keywords
Main Subjects
اورسولیک اسید: تری ترپنوئید 5 حلقهای موجود در پوست سیب با طیف گستردهای از اثرات درمانی
سحر احمد زاده1 و نورالدین بختیاری1و2*
1 ایران، سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، دانشکده علوم پایه، گروه بیوشیمی
2 ایران، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده زیست شناسی، گروه بیوشیمی
تاریخ دریافت: 13/8/95 تاریخ پذیرش: 11/9/96
چکیده
اورسولیک اسید (که به نامهای 3β-hydroxyl-urs-12-en-28-oic acid, malol , prunol , ursol نیز شناخته شده است) تری ترپنوئید 5 حلقهای چربی دوستی میباشد که در طیف وسیعی از گیاهان و میوهها یافت میشود. با توجه به کشف فعالیتهای بیولوژیکی بالقوه و خواص دارویی در طی چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله مروری اطلاعاتی درباره منابع غذایی حاوی اورسولیک اسید، نحوه بیوسنتز، استخراج از منابع گیاهی، میزان جذب، توزیع و همچنین اثرات حفاظتی آن بر روی ارگانهای بدن نظیر: مغز، ماهیچه اسکلتی، کبد و ... خواص فارماکولوژی دیگری نظیر فعالیت ضد سرطان، ضد التهاب، ضد دیابت و فعالیت ضد میکروبی در برابر سویههای متعددی از باکتریها، قارچها و ویروسهایی نظیر HIV، HBV و ... بررسی میشود. این مطالعات نشان میدهد که اورسولیک اسید می تواند یک کاندیدای بالقوهای جهت پیشگیری از طیف وسیعی از اختلالات و بیماریهایی نظیر، آلزایمر، آرترواسکلروزیس، آتروفی، التهاب ریوی، چاقی، انواع سرطان (کبد، معده، روده، پانکراس، پوست و ...) دیابت نوع 2، HIV و ... همچنین پیری و بیماریهای مرتبط با آن باشد. با این امید که این مقاله مروری با معرفی عاملهای بالقوه مفیدی از اورسولیک اسید در موارد مصرف غذایی، دارویی، پزشکی، آرایشی و بهداشتی مورد توجه عموم قرار گیرد.
واژه های کلیدی: اورسولیک اسید، تری ترپنوئید 5 حلقهای، ضد سرطان، ضد دیابت، ضد التهاب
* نویسنده مسئول، تلفن:09181336236، پست الکترونیکی: nuredin.bakhtiary@modares.ac.ir
مقدمه
متابولیتهای ثانویه فرآوردههای طبیعی هستند که اغلب نقش زیست محیطی در تنظیم تعاملات بین گیاهان و محیط زیست گیاهان دارند. اهمیت متابولیتهای ثانویه در پزشکی، کشاورزی و صنعت منجر به مطالعات متعددی روی سنتز و فعالیت بیولوژیکی این مواد شده و برآورد شده است که بیش از 40 درصد از داروها ریشه در این محصولات طبیعی فعال دارند، گروه برجستهای از این محصولات طبیعی ترپنها و مشتقات آنها هستند (24). گروهی از ترپنها که به تازگی بسیار مورد توجه است تری ترپنوئیدهای 5 حلقهای PCTs(pentacyclic triterpenoids) هستند(18). اورسولیک اسید (UA) (3β-hydroxyl-urs-12-en-28-oic acid) (شکل 1) تری ترپنوئید 5 حلقهای میباشد که چربی دوست بوده وایزومری به نام اولئانولیک اسید (OA) ( 3β- hydroxyl-olea-12-en-28-oic acid) دارد، که در بسیاری از تأثیرات زیستی به هم شبیه هستند (43). UA دارای فرمول شیمیایی، C 30 H48 O3؛ نقطه ذوب ، 285-283 درجه سانتی گراد، وزن مولکولی، mol/ g7/456 میباشد. در طیف UV جذب قوی در طول موجهای nm474،442 و 422؛ ودر طیف IR جذب قوی در 3562 (OH الکل)،2793 (OH اسید)، 2865 (C=C)، 1698 (C=O) را نشان میدهد (23).
شکل1- ساختار شیمیایی اورسولیک اسید(70)
منابع غذایی: تریترپنوئیدها در اغلب غذاهای گیاهی، گیاهان دارویی، غلاتها، حبوبات و میوهها گزارش شده و به عنوان ترکیبات طبیعی در رژیم غذایی انسان شناخته شدهاند. برآورد شده است که مصرف آن در انسانها تقریباً برابر mg/day250 در کشورهای توسعه یافته میباشد ولی در کشورهای مدیترانهای که رژیم غذایی آنها بر اساس روغن زیتون است مصرف روزانه این ترکیبات توسط یک فرد به mg/day 400 میرسد (49). UA در میوههایی نظیر سیب (بیشتر در پوست سیب)، عصاره قره قاط، پوست انگور، آلو، زغال اخته، توت، زالزالک و ... وجود دارد. در گیاهانی نظیر رزماری، آویشن، ریحان، نعناع، پونه کوهی، اٌسطوخودوس، اٌکالیپتوس و... همچنین در دانههای قهوه نیز یافت می شود (3).
بیوسنتز: بیوسنتز UA و مشتقات آن را می توان طی 3 مرحله در بافتهای گیاهی در نظر گرفت. مرحله اول: ترپنها از متابولیتهای اولیه و حداقل در طی 2 مسیر متفاوت زیستساختی میشوند. 1- مسیر MVA (Mevalonate pathway) که در طی مسیر متابولیکی Cytosol – carried، دو مولکول استیل – کو آ (ساخته شده در مسیر سیتریک اسید) به هم ملحق میشوند و در طی یک فرآیند 6 مرحلهای یک مولکول IPP (isopentenyl diphosohate) (ساختمان 5 کربنه فعال شده ترپنها) را تولید میکند (شکل 2). 2-مسیر DXP(1-deoxy-D-xylulose-5-phosphate ) که در طی مسیر متابولیکی plastid-located، IPP از طریق پیروات و گلیسر آلدئید 3 فسفات سنتز میشود (شکل 2). سنتز تری ترپنوئیدها در plastid با توجه به عدم آنزیمهای مورد نیاز غیر ممکن است با این وجود امکان تبادل متقابل بین دو مسیر ارائه شده در نظر گرفته شده است (شکل 2) (13).
شکل 2- تشکیل IPP توسط مسیرهای DXP و MPA (11و13)
مرحله دوم: سنتز اورسولیک اسید از 2-3-oxido squalene میباشد. در این مرحله IPP و ایزومر آن DMAPP (Dimethylallyl diphosphate) ساختارهای 5 کربنی فعال شده پیش ساخت ترپنها برای ایجاد squalene از طریق تشکیل حد واسط FPP (Farnesyl pyrophosphate) و آنزیم SQE (Squalene epoxidase) اکسید شده و به 2,3 oxido squalene تبدیل میشود. 2,3oxidosqualene توسط گروهی از آنزیمها به نام OSCs (Oxidosqualene cyclase) موجب حلقوی شدن و بازآرایی زنجیره تریترپنوئید شده که بعد از تا کردن و حلقوی کردن squalene منجر به تشکیل ساختمان حلقوی و کمی متفاوت Dammarenyl (I) میشود که خود دستخوش گسترش حلقه شده و منجر به تشکیل پنجمین حلقه در ساختمانهای α-Amyrin , Lupeol و β- Amyrin میشود (شکل 3) (3 و63).
شکل 3- ایجاد ساختار α-Amyrin از IPP وDMAPP. (3و63)
مرحله سوم: مرحله آخر سنتز UA توسط گروهی از آنزیمهای سیتوکروم p450 ،α/β-Amyrin28-mono) oxyyenase) میباشد. C-28 حاوی گروه متیل به کربوکسیل اکسیده میشود و سپس فرایند بیوسنتز UA به پایان میرسد (شکل 4) (63).
شکل 4- بیوسنتز UA از α-Amyrin توسط آنزیمهای گروه CYP450 (13)
انحلال پذیری و استخراج از منابع گیاهی: از آنجایی که UA به طور گستردهای در منابع گیاهی وجود دارد تعین حلالیت آن در حلالهای مختلف جهت بالا بردن استخراج UA در محصولات گیاهی و بررسی گستردهتر از اثرات فارماکولوژی آن، مورد مطالعه قرار گرفته است. UA در حلالهای مختلف 2-propanol، enthyl acetat، metan، ethanol، قابل حل است ولی حلالیت کسر مولی از UA در این محلولها به ترتیب propanol>enthyl acetate> methanol> ethanol 2-میباشد، که افزایش دما سبب افزایش حلالیت آنها میشود (19).
حلالیت UA در سیستمهای حلال مخلوط شده اتانول + آب با افزایش کسر مولی از اتانول در حلالهای مخلوط شده و با بالا رفتن دما، افزایش مییابد (20). UA در حلالهایی نظیر THF، n-Butanol، Dioxane و ترکیب n-butanol/ dioxane حلالیت بالایی دارند. الکلها مانند متانول یا اتانول نیز بازده بالا در محصول گیاه ارائه میدهند، از سوی دیگر حلالهای غیر قطبی مانند Toluene، n-Hexane و Cyclohexane بازده استخراج ضعیفی دارند (56).
جذب و توزیع: UA با توجه به اسکلت هیدروکربنی 5 حلقهای یک ساختار هیدروفوب دارد که نشان دهنده حلالیت ضعیف آنها در سیستمهای آبی بدن است که منجر به اثر دارویی محدود، عوارض جانبی و ایجاد مشکلات در آماده سازی فرمهای دز دارویی میشود که مستلزم بررسی ویژگیهای جذب، توزیع و فراهمی زیستی در بدن میباشد (72).
Xia و همکارانش با یک دز خوراکی mg/k 80 از UA در رتها دریافتند که نیمه عمر آنها 4-3 ساعت؛ Tmax، 1 ساعت؛ Cmax، mg/kg8/294؛ بوده ولی در تزریق دز متوسط mg/m298 از UA؛ Tmax،4 ساعت؛ Cmax، 8/748-/+6 /344 بوده که با توجه به نیمه عمر 4 ساعت پس از تزریق فراهمی زیستی خوراکی پایینی را نشان میدهد (69). پس از مصرف خوراکی mg/kg 40 از UA در موشهای صحرایی در طی یک دوره 11هفتهای، UA در پلاسما، بافت کلیه و اندامهای دیگر آشکار شده ولی در دز پایینتر از 1/0-05/0 آشکار نشد که نشاندهنده اهمیت دز مصرفی در توزیع UA میباشد (66). UAجذب و فراهمیزیستی خوراکی پایینی دارد. zacchignaو همکارانش به منظور افزایش حلالیت UA در آب و افزایش جذب خوراکی, یک ترکیب ماکرومولکولی بسیار محلول از UA با mPEG (mono methoxypoly (ethylene glycol)( تهیه کردند. کونژوگه کردن با PEG سبب افزایش حلالیت در آب و افزایش طول عمر در جریان خون میشود. از UA کونژوگه با PEG می توان به صورت پیش دارو برای مصرف خوراکی استفاده کرد (72).
اثر حفاظتی بر روی ارگانهای بدن: ]مغز[: محققان کشف کردند هیپوتالاموس کنترل قوی بر روی روند پیری دارد. Bakhtiari و همکارانش نشان دادند UA در موشهای پیر از طریق افزایش بیومارکرهای ضد پیری شامل: افزایش بیان پروتئینهای SIRT1 (Silent information regulator 1)، SIRT6 (Silent information regulator 6)، α-klotho و PGC1-β(peroxisome proliferator-activated receptor gamma coactivator 1-alpha) سبب تنظیم پروسه پیری میشود (5). UA در موشهای پیر با سمیت عصبی ناشی شده توسط D-Galactoseسبب بهبود اختلال حافظه، یادگیری و افزایش قابل توجهی از پروتئینهای وابستهبه رشد GAP43 و آنتی اکسیدانهای دفاعی نظیرSOD (superoxide dismutase)، CAT (Catalase)، GPx (Glutathione peroxidase) و GR (Glutathione reductase) میشود که به نوبه خود حفاظت عصبی را به دنبال خواهد داشت (46). بیماری آلزایمر، رسوبAβ (Amyloid) در مغز است. CD36 گیرنده Aβ یک استراتژی درمانی بالقوه برای بیماری آلزایمر است. در مطالعات انجام شده از بین 4 ترکیب نظیر: elliptic،ursolic acid ، nomomoschatolin و zoxazolamine فقط UA به صورت وابسته به دز موفق به مهار اتصال Aβ به سلولهای CHO-CD36 شده که متعاقب آن سبب کاهش تولیدات ROS و سیتوکینهای پیش التهابی میشود (67). بنابراینUA می تواند یک درمان بالقوهای برای آسیبهای عصبی، پیری مغز و بیماریهای مرتبط با آن باشد.
ماهیچه اسکلتی: ستکثیر بافت ماهیچه اسکلتی در مرحله G৹چرخه سلولی متوقف شده و بعد از تولد قدرت ترمیم خود را از دست میدهد. بنابراین نقش مهمی در کیفیت زندگی به خصوص در پیری دارد (50). Bahrami و همکارانش با مطالعه بر روی اثر UA در جوانسازی عضلات اسکلتی نشان دادند که UA باعث افزایش بیان 35 برابری ژنهای SIRT1 و 175 برابری ژنهای PGC1-α جدا شده از سلولهای ماهوارهای میشود (8). اورسولیک اسید سبب افزایش تکثیر 4/3 برابری تعداد سلولهای ماهوارهای شده که تحریک این سلولها منجر به تولید فیبرهای عضلانی میشود که این آغازگر تولید ماهیچههای جدید در مدل حیوانی میباشد (6و7). همچنین UA منجر به افزایش 2 برابری بیان میوگلوبین و متعاقب آن تغییرات بافت ماهیچه اسکلتی از نوع غیرهوازی گلیکولیتیک به نوع هوازی تند انقباض (30 درصد) و کند انقباض (4 درصد) میشود (10). Kunkel و همکارانش نشان دادند که UA از طریق کاهش بیان ژنهای Murf-1 (muscle ring finger) و Atrogin-1 (با تعدیل آترونی) سبب کاهش آتروفی ناشی از fasting میشود (36). مصرف خوراکی UA (یک کپسول mg 150 روزی 3 نوبت) همراه با تمرین مقاومتی در مردان سالم به طور قابل توجهی سبب افزایش سطوح irisin و IGF-1 و متعاقب آن سبب افزایش قدرت عضلانی میشود (11). در نتیجه UA سبب کاهش آتروفی و افزایش هیپرتروفی و قدرت عضلانی می شود.
کبد: کبد یکی از مهمترین ارگانها در بدن است که عمل سوخت و ساز و زدودن سموم از خون را بعهده دارد (21). UA وابستهبه دز اثر حفاظتی خود را با کاهش فعالیت آمینوترانسفرازهای پلاسما ALT و AST (alanine aminotransferase و aspartate aminotransferase) افزایش سطوحی از آنتی اکسیدانهای گردشی (مانند گلوتاتیون احیا شده آسکوربیک اسید و α-توکوفرول) میگذارد. فعالیت UA در دز mg/kg 20 در مقاسیه با silymarin که به عنوان یک داروی محافظ کبدی شناخته شده میباشد به نظر میرسد در پارامترهای خاصی، به علت فعالیت آنتی اکسیدانی آنها قویتر باشد (55). اورسولیک اسید با اثرافزایش بیان بر روی بیومارکرهای ضد پیری شامل SIRT1، SIRT6 α-klotho و GC1-β باعث حفاظت کبدی میشود (22). Kunkel و همکارانش با مطالعه بر روی کبد چرب ناشی از رژیم غذایی پرچرب (HFD) مشاهده کردند که UA وزن کبد،AST و ALT را کاهش و بیان ژنهای serbpf-1، فاکتور رونویسی که سبب ترویج لیپوژنز و بیماری کبد چرب میشود را افزایش میدهد. بنابراین می توان UA را به عنوان دارویی برای درمان بیماریهای کبد چرب غیر الکلی نیز در نظر گرفت (35).
قلب: آرترواسکلروزیس یکی از شایعترین اختلالات متابولیکی چاقی و عوارض عمده دیابت است. در مطالعات انجام شده توسط Li و همکارانش بر روی آرترواسکلروزیس نشان دادند که UA بیان مولکولهایی مانند VCAM-1(vascular cell adhesion molecule-1)، ICAM (intracellular cell adhesion molecule-1) و
E-selectin را با کاهش تولید ROS و سیگنالینگ NF-κB کاهش میدهد (41). UAآرترواسکلروزیس ناشی از استرپتوزوتوسین در موشهای فاقد رسپتور LDL را 53 درصد کاهش میدهد در حالی که رزوراترول کاهش 31 درصد در اندازه ضایعه را نشان داده است (64). Somova و همکارانش با مطالعه بر روی رتهای مبتلا به مقاومت به انسولین و فشار خون ژنتیکی بالا گزارش کردند که UA به طور مستقیم سبب کاهش فشار خون نمیشود ولی از ایجاد فشار خون بالا جلوگیری میکند و سبب کاهش ضربان قلب و قند خون میشود(60). UA بهطور قابل توجهی افزایش آنزیمهای شاخص سرم ]کراتین کیناز، لاکتات دهیدروژناز[ ناشی از سکته قلبی را کاهش داد که نشان دهنده اثر درمانی از UA در کاهش عوارض بعد از سکته قلبی میباشد (53).
کلیه: وظیفه کلیه تنظیم تعادل الکترولیتها در خون، همراه با حفظ هموستاز pH است، بنابراین نقش مهمی در بقای حیات مهره داران دارد (54). UA به صورت وابسته به دز با کاهش مارکرهای نظیر اوریک اسید سرم و کراتین سرم سبب کاهش سمیت نفروپاتیناشی از جنتامایسینشد (51). UA در موشهای دیابتی سبب کاهش گلوکز خون، چربی پلاسما، دفع آلبومین، اوره، کاهش فعالیت NF-κB (نقش مهمی در تنظیم رونویسی و کاهش بیان عوامل التهابی دارد) کلیهای و کاهش p-selectin (نشانگر فعالسازی پلاکت می باشد و همچنین با اختلال اندوتلیال مرتبط است) میشود (42). با توجه به مطالعات انجام شده UA یک درمان خوبی در جهت کاهش آسیبهای کلیوی و حفاظت از کلیه به شمار می رود.
بافت چربی: چربی واقع در میان دو کتف شامل دو نوع چربی میباشد چربی سفید، که انرژی را ذخیره، و چربی قهوهای که انرژی را مصرف و گرما را تولید، و از دمای بدن نگهداری میکند. kunkel و همکارانش نشان دادند UA چربی قهوهای واقع در میان دو کتف و بیان ucp1 (uncoupling protein - 1) (یک نشانگر چربی قهوه ای) را افزایش میدهد (35). UA از طریق کاهش وزن کیسههای چربی خلف صفاق و اپیدیدیم دو جانبه سبب کاهش وزن و چاقی میشود (36). AU سبب لیپولیز چربی میشود که عملکرد لیپولیتیک آن از طریق مسیر PKA (protein kinase A) وابسته به cAMP میباشد. مطالعات اهداف پاییندست از مسیر PKA نشان داد که UA از طریق انتقال HSL (hormone-sensitive lipase) از سیتوزول به قطرات چربی و کاهش بیان perilipin A توسط مسیر PKA و تنظیم مثبت ATGL (adipose triglyceride lipase)(یک لیپاز محدود کننده سرعت در کاتابولیسم لیپولیتیک) در سلولهای چربی کشت اولیه، سبب تحریک لیپولیز میشود (28 و 62). بنابراین UA می تواند کاندیدای قوی در درمان چاقی باشد.
استخوان: استخوان دارای سلولهای استئوبلاست و استئوکلاستهای مجاور شده هستند. استئوکلاستها ماتریکس را جذب میکنند و استخوان جدید توسط استئوبلاستها جایگزین میشود که برای هموستاز استخوان ضروری هستند. اختلالات متابولیکی استخوان مانند پوکی استخوان بطور عمده ناشی از اختلال در تولد یا مرگ این سلولها میباشد (47). Lee و همکارانش نشان دادند که UA باعث افزایش تمایز استئوبلاست و استخوان سازی در in vitro میشود به صورتی که UA در مراحل اولیه تمایز، سطوح آلکالین فسفاتاز (ALP))نشانگر فاز اولیه استئوبلاست است) را 2 برابر افزایش میدهد و همچنین باعث افزایش ذخایر کلسیم در مراحل پایانی تمایز استئوبلاست میشود (39). UA سطوح رونویسی ژنهای مربوط به استخوانسازی نظیر OPN، OCN، ALP و COLⅠ (Type Ⅰcollagen) را حدود 10 برابر نسبت به سلولهای کنترل افزایش میدهد (38). UA از طریق مهار مسیر سیگنالینگ NF-κB و JNK (c-jun–N terminal kinase) باعث جلوگیری از تشکیل استئوکلاست (سلولهای استخوان خوار) می شود (29).
فعالیت ضد سرطان: UA اثرات ضد توموری وسیعالطیفی دارد. اقدامات ضد توموری UA از طریق موارد زیر میباشد.1 حفاظت از DNA سلول در برابر آسیبهای مختلف. 2-تکثیر سلولی ضد تومور توسط مهار سیگنال EGFR/MAPK (growth factor receptor / mitogen activated protein kinase) یا فاکتورهای رونویسی FoxM1. 3-ضد آنژیوژنز.4- مراقبت ایمنی تومورها 5-مهار تهاجم و مهاجرت سلول تومور 6- اثر UA بر روی سیگنالهای کاسپازها، سیتوکروم c، NF-κB، COX-2، TRAIL (tumor necrosis factor–related apoptosis–inducing ligand) یا mTOR، (mammalian target of rapamycin) که به ترتیب آپوپتوز سلول تومور را تحریک میکند. UA سمیت انتخابی از سلولهای سرطانی دارد و اساساً هیچ اثری بر روی سلولهای طبیعی ندارد (شکل 5) (73).
شکل 5- فعایت ضد توموری اورسولیک اسید (73)
آپوپتوز فرآیند مرگ سلولی برنامه ریزی شده است. شناسایی عوامل جدیدی که باعث القای آپوپتوز در سلولهای تومور میشوند، اهمیت زیادی در درمان سرطان دارد. UA بر روی هر دو مسیر درگیر در تحریک فرایند آپوپتوز اثر میگذارد. در مسیر درونی یا میتوکندریایی UA پروتئینهای PI3K/AKT که باعث تنظیم بیان Bcl2 (B-cell Lymphoma2) (با القای تکثیر سلولهای سرطانی) میشود را فعال میکند. همچنین UA با تغییر تعادل Bax/Bcl2 با یک افزایش همزمان در بیان Bax (Bcl2associated protein x) و کاهش بیان Bcl2 باعث تغییر پتانسیل غشای میتوکندری و رهاسازی سیتوکروم c میشود که متعاقباً کاسپاز3 و 9 را فعال میکنند. در مسیر بیرونی (یا مسیر رسپتورهای مرگ) UA سبب لیگاند پوشی رسپتورهای خانواده TNF(Tumour necrosis factor) شده که در نهایت منجر به فعال سازی کاسپازها و القای آپوپتوز میشود (شکل 6) ( 30).
شکل6- نمایش شماتیک از القای آپوپتوز توسطUA (30)
متاستاز، گسترش و مهاجرت سلولهای سرطانی به مناطق دور از تومور اولیه، عامل اصلی مرگ و میر مرتبط با سرطان است. ماتریکس متالوپروتئینازها (MMPs) (Matrix metallo-proteases) خانوادههایی از آنزیمهای پروتئولیتیک هستند که در هضم بسیاری از ترکیبات ماتریکس خارج سلولی و بافت غشای پایه ایفای نقش میکند. ماتریکس خارج سلولی منجر به تهاجم و متاستاز سلولهای توموری میشود. بنابراین هر عاملی که نقش ممانعت کنندگی در فعالیت و بیان متالوپروتئینازها داشته باشد توانایی مهار رشد سرطان را خواهد داشت. UA با مهار مسیرهای JNK، NF-Kβو MAPK/Akt باعث مهار پروتئینهای MMPs و در نهایت مهار رشد سرطان در پستان، کبد، پانکراس، کولون، پروستات و استخوان میشود (شکل 7) (30).
شکل 7- نمایش شماتیک از اثرات ضد متاستاز توسط UA (30)
مطالعات زیادی از اثر UA بر روی سرطان انجام شده که خلاصهای از آنها در جدول (1) ذکر شده است.
فعالیت ضد التهاب: UA ورم پا ناشی از carrageenan (14، 16 و 48) و dextran (14) را در موشهای صحرایی مهار میکند. UA ورم گوش وابسته به روغن کرچک هندی (croton oil) را کاهش میدهد. به صورتی که اثر التهابیUA دو برابر قوی تر از indomethacin (داروی ضد التهابی غیر استروئیدی) است (12)، که موجب شدهUA برای درمان التهابهای موضعی مورد توجه قرار گیرد. مطالعات داکینگ نشان داد که UA آنزیم COX-2 را توسط تعاملهای باند هیدروژن و هیدروفوب مهار میکند (59). UA اثرات ضد التهابی، ضد آسم، ضد آرتریت را توسط کاهش ترشح IL-2(Th1) و افزایش نسبت IL10/IL (Th2/Th1)، افزایش میدهد (34).در نتیجه UA هم به صورت موضعی و هم به صورت خوراکی در جهت درمان التهاب مؤثر میباشد.
جدول1- اثر اورسولیک اسید بر روی انواع سرطانها
نوع سرطان |
رده سلولی |
فعالیت ضد سرطانی |
رفرنس |
|
کبد |
HePG2 |
-افزایش کلیواژ PARP و کاسپاز 3 و افزایش فسفوریلاسیون AMPK، کوآنزیم A کربوکسیلاز، GSK3β -کاهش فسفوریلاسیون Akt و mTOR. کاهش بیان AEG1 |
(61) |
|
معده |
SNU-484 |
-کاهش بیان Bcl-2 و (MMP)-2 -فعال شدن پروتئولیتیک کاسپاز 3 و پروتئین کینازهای فعال کننده میتوژن P38 |
(31) |
|
پانکراس |
MIA paca-2 PANC-1 Capan-1 |
-غیر فعال کردن مسیر PI3K/Akt/NF-κB |
-فعالسازی مسیر JNL و متعاقباٌ کاسپاز |
(40) |
ریه |
A549 |
-مهار فعالیت کاتالیتیکی VRK1 از طریق اتصال مستقیم به دومین کاتالیتیکی VRK1 غیر فعال کردن 53BP1 |
(32) |
|
پستان |
MCF-7 |
-تغییرات مورفولوژی MCF-7 -آزادسازی سیتوکروم C |
- توقف چرخه سلولی در فاز G0-G1 - میزان افزایش نسبت Bax/bcl-2 |
(71) |
استخوان |
U2-OS HOS SaoS-2 |
-کاهش سلولهای استئوسارکوم -مهار مسیر سیگنالینگ JNK |
-توقف فاز G1 از سلولهای استئو سارکم -افزایش کلیواژ پروتئین کاسپاز 3 |
(15) |
پروستات |
PC-3 LNCaP DU145 |
سرکوب بیان پروتئینهای Bcl-2، Mcl-1 -سرکوب بیان -catenin β و Wnt5 α/β |
-فعال کردن کاسپاز 3 و9 - افزایش فسفوریلاسیون GSK3β |
(52) |
فعالیت ضد دیابت: در مسیر سیگنالینگ انسولین، اتصال انسولین یک عامل برای تغییر کونفورماسیون IR (insulin receptor) و فعال شدن تیروزین کینازها میباشد. فسفوریلاسیون IR مولکولهای پایین دست را فعال میکند. UA و ایزومر آن OA و مشتقات آنها PTP1B (Protein- Tyrosinephosphotase 1B) ، IR و IRS را از طریق فسفریله کردن جایگاههای تیروزین غیر فعال میکند. در صورت غیر فعال شدن توسط PTP1B ، IRS و PI3K و متعاقب آن AKt و مسیر GSK 3β (βglycogensynthase kinase 3) را فعال میکند که سبب تنظیم گلیکوژن، سنتز لیپید و تحریک جذب گلوکز میشود. همچنین تکثیر سلول را از طریق مسیر Ras/MEK/ERK تنظیم میکند (شکل 8) (45). تعدادی از مطالعات انجام شده از اثر UA بر روی موشهای مبتلا به دیابت در جدول2 ذکر شده است.
فعالیت ضد باکتریایی: UA اثرات قابل توجهی در استفاده همزمان با ampicillin و tetracycline در برابر bacillus cereus و s.aureus نشان میدهد (65). همچنین UA توسط استفاده همزمان با آنتی بیوتیکهای β- لاکتام مانند ampicillin و oxacillin سبب افزایش حساسیت آنها در برابر پاتوژنهای باکتریایی staphylococcus aureus، staphylococcus epidermidis و Listeriamonocytogenes شد ولی هیچ اثر افزایشی برایpseudomonasaerugiosa مشاهده نشد (37). UA بر روی میکروارگانیسمهایی نظیرstreptococcus mutans ، streptococcus mitis، streptococcus sanguinis، streptococcus salivarius، sobrinus streptococcus، Enterococcus faecalis، actinomyces viscosus که به طور بالقوهای مسئول تشکیل پوسیدگی دندان در انسان هستند اثرات قوی ضد باکتریایی دارد (17 و 74).
شکل 8- فعال کردن مسیر سیگنالینگ انسولین توسط UA ، OA و مشتقات آنها (45)
جدول 2 - اثرات اورسولیک اسید بر روی موشهای مبتلا به دیابت
دوره زمانی/ مدت زمان درمان |
گروه مورد مطالعه |
اثرات |
رفرنس |
01/0 , و 05/0% در رژیم غذایی در روز به مدت 4 هفته |
موشهای مبتلا شده به دیابت توسط استرپتوزوتوسین/نیکوتینامید |
کاهش قند خون ناشتا، گلوکز 6 فسفاتاز کبدی؛ افزایش فعالیت گلوکوکیناز، سطوح mRNAGLUT2، محتوای گلیکوژن؛ اصلاح مسیر polyol کلیوی توسط کاهش فعالیت AR و افزایش SDH |
(38) |
W/W 01/0% همراه با رژیم غذایی در روز به مدت 12 هفته |
موشهای مبتلا شده به دیابت توسط استرپتوزوتوسین |
کاهش نفروپاتی دیابتی؛ هیپرتروفی گلومرولی؛ کاهش 75% تجمع کلاژن نوع IV گلومرولی؛ سرکوب مسیرهای ERK1/2 JNK ، STAT-3 |
(75) |
mg/kg 500 در روز به مدت 8 هفته |
موشهای تغذیه شده باغذای پر چرب |
کاهش عدم تحمل گلوکز ناشی شده توسط غذای پرچرب؛ حفظ ساختار جزایر لانگرهانس؛ افزایش سطوح انسولین؛ کاهش غلظت تری آسیل گلیسرول کبد. |
(27) |
g/kg 50/0 همراه با رژیم غذایی در روز به مدت 4 هفته |
موشهای مبتلا شده به دیابت توسط استرپتوزوسین |
کاهش گلوکز خون؛ فاقد اثر روی لپتین پلاسما و سطوح آدیپونکتین؛ مهار سوربیتول دهیدروژناز و آلدوز ردوکتاز در کبد؛ افزایش محتوای گلیکوژن کبدی؛ افزایش - اکسیداسیون اسیدهای چرب و فعالیت کارنیتیل پالمیتوئیل ترانسفراز |
(26) |
فعالیت ضد قارچی: قارچ پوستی از علل مرگ و میر به خصوص در بیماران دچار نقص ایمنی میباشد که اثر ضد قارچی UA بر روی درماتوفیتهایی شامل candida krusei، candida albicans، candida tropicalis، candida parapsilosis مشاهده شد (25 و 57).
فعالیت ضد ویروسی: سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا AIDs (Acquired immunodeficiency syndrome)، یک سندرم بالینی است که در نتیجه از عفونت با HIV (Human immunodeficiency virus) و سرکوب سیستم ایمنی همراه است. UA فعالیت مهارکنندگی قوی در برابر پروتئازهای HIV نشان میدهد (58) هپاتیت C و هپاتیت B ناشی از ویروس هپاتیت C (HCV) و ویروس هپاتیت B (HBV) میباشد. UA فعالیت ضد ویروسی در برابر تکثیر HCV (33) و HBV نشان میدهد. محصولات طبیعی UA به عنوان ضد HBV و HCV به صورت تک درمانی و یا در ترکیب با سایر عوامل ضد HBV و HCV مورد استفاده قرار گیرد (68). ویروس هرپس سیمپلکس یا HSV (Herpes simplex viruses) شامل (HSV-1 و HSV-2) یک پاتوژن مشترک انسانی است که باعث تبخال دستگاه تناسلی، کراتیت و آنسفالیت میشود. UA فعالیت ضد HSV قوی در برابر هر دو HSV-1 وHSV-2 دارد. با توجه به فعالیت ضد HSV خوب از UA می توان به عنوان یک دارو برای درمان بیماریهای ناشی از HSV استفاده کرد (4).
بحث و نتیجه گیری
در چند دهه اخیر استفاده از داروهای گیاهی بیشتر از داروهای سنتزی مورد توجه قرار گرفته است. اورسولیک اسید یک تری ترپنوئید با منشاء گیاهی میباشد که دارای طیف گستردهای از فعالیت فارماکولوژی است. پاراسلسوس در قرن 16 اشاره کرد "همه مواد سمی، هیچ کدام به هیچ وجه سمی نیستند" یعنی دُز مناسب می تواند بین دارو و سم تمایز ایجاد کند (44) به عنوان مثال دز مؤثر داروی گیاهی آیمود بر کاهش میزان نیتریک اکساید در سلولهای میکروگلیای ملتهب در محدوده رقتی 800/1 تا 2000/1 میباشد و در رقتهای پایینتر اثر توکسیک بر روی سلولهای میکروگلیا دارد (1). عصاره ماگ
Lucilia sericataدر غلظت 5/12 میکروگرم بر میلیلیتر باعث ترمیم زخمی پوستی موش میشود و در غلظتهای بالاتر سمیت ایجاد میکند که مرز ظریفی بین غلظت دارویی و سمی وجود دارد (2)، بنابراین انتخاب دُز مناسب از این تری ترپنوئید و سایر تری ترپنوئیدهای مشابه حیاتی است ، اگر چه سمیت کلی UA (هر دو حاد و مزمن) کم است (44). در بسیاری از گزارشات نشان میدهد اثر UA وابسته به دُز میباشد پس نقش نانوبیوتکنولوژی برای افزایش فراهمی زیستی و به حداقل رساندن دُزهای فعال جهت درمان می تواند تأثیر فراوانی داشته باشد که مستلزم مطالعات بیشتری در این زمینه میباشد. UA می تواند هم به صورت خالص و هم در ترکیب با عناصر دیگر با اثر هم افزایی به دو صورت خوراکی و موضعی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال UA به عنوان یک داروی خوراکی برای درمان بیماریهای کبدی انسانی در کشور چین (هپاتیت شدید و مزمن و همچنین دیگر اختلالات کبدی) استفاده میشود، به صورتی که درمان بیماران با UA به مدت 3 ماه دارای اثرات مفیدتری از کنترلهای شبه دارو میباشد (43). امروزه از کپسولهای UA جهت افزایش قدرت عضلانی مورد استفاده قرار میگیرد. UA اثر حفاظتی قابل توجهی بر روی اندامهای داخلی مانند: مغز، ماهیپه اسکلتی، کبد، قلب و.. در برابر آسیبهای مختلف دارد.UA با اثر ضد پیری خود از طریق افزایش بیو مارکرهای ضد پیری بر روی مغز و... کاندیدای خوبی در درمان پیری و بیماریهای مرتبط با پیری میباشد (9) که مستلزم مطالعات بیشتری در این زمینه است. UA با اثرات ضد قند خون بالا و هیپر گلایسمی می تواند در درمان بیماریهای قلبی – عروقی و دیابت بیشتر مورد توجه قرار گیرد.از آنجایی که UA توانایی تعدیل چندین مسیر سیگنالینگ مولکولی مرتبط با سرطان دارد اما مستلزم مطالعات بیشتری در این زمینه میباشد. همچنین با اثرات ضد التهاب، ضد باکتری، ضد قارچ و ضد ویروس میتواند در صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی مورد استفاده قرار گیرد.