مطالعه آلودگی های باکتریایی برخی آثار مکتوب نفیس مرکز اسناد آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زیست شناسی،دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشگاه الزهرا

4 گروه میکروبیولوژی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

5 گروه زیست شناسی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد

6 معاونت امور موزه ها، سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، ایران،

چکیده

تجزیه زیستی مواد آلی در چرخه عناصر، بسیار با اهمیت است؛ اما در مورد آثار موزه‌ای و آرشیوی، این تجزیه که به آن فرسودگی زیستی گفته می‌شود، موجب از دست رفتن اطلاعات با ارزشی می‌شود، که محققین به دنبال کاهش این آسیب‌ها هستند. هدف از این پژوهش بررسی آسیب‌شناسی باکتریایی برخی نسخ نفیس خطی نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشهد بود. در این مطالعه با استفاده از روش‌های کلاسیک و مولکولی، آلودگی‌های باکتریایی پنج اثر نفیس بررسی گردید. نمونه برداری با استفاده از سه روش سوآب مستقیم، سوآب مرطوب شده در سرم فیزیولوژی و غشاء نیتروسلولز انجام شد. آلودگی باکتریایی هوای مخزن با استفاده از روش پلیت باز انجام گردید. در مجموع 72 سویه باکتریایی جداسازی شد که از میان آن‌ها 28 سویه با روش مولکولی شناسایی شدند که غالب آنها مربوط به شاخه Firmicutes بودند. باکتری Bacillus atrophaeus با 6/38% فراوانی، دارای بالاترین پراکندگی بود. گونه‌های باکتریاییStaphylococcus hominis و B. altitudinis تنها در نمونه‌های مربوط به هوا جداسازی شدند. جامعه میکروبی کتب و هوا 53% شباهت نشان دادند، که نشان دهنده منبع احتمالی آلودگی میکروبی با منشا هوا می‌باشد. حضور باکتری‌های مشابه (5/23%) در هوای اتاق بافری و هوای مخزن تأیید‌کننده این مسئله بود. نتایج حاصل از این پژوهش، حضور باکتری‌ها را در بسترهای کاغذی و چرمی کتب مطالعه شده به خوبی نشان می‌دهد و از طرفی شناخت آلاینده‌های باکتریایی هوا، کمک به بهبود روش‌های تهویه‌ مخازن و کتابخانه‌ها می‌نماید. شناخت این عوامل به انتخاب روش‌های کارآمد حفاظت و مرمت آثار مکتوب کمک شایانی خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Study of bacterial contamination of some exquisite written works of Astane Qudse Razavi Documentation Center

نویسندگان [English]

  • samira behdani 1
  • Masoumeh Bahreini 2
  • Parisa Mohammadi 3
  • lila Shokrzadeh 4
  • mirza mohammadreza Sharifmoghadam 5
  • Aliasghar Sabet Jazari 6

1 Department of Biology, Faculty of Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

2 Biology Dep., Science Faculty, Ferdowsi Uni., of Mashhad, Mashhad, Iran

3 Alzahra University

4 , Department of Microbiology, Faculty of Biological Sciences, Alzahra Universityn, Tehran, Iran

5 Biology Dep. Science Faculty, Ferdowsi Uni. of Mashhad

6 Deputy of Museums Affairs, Organization of Libraries, Museums and Astane Qudse Razavi Documentation Center, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Biodegradation of organic matter in the elemental cycle is very important, but in the case of the museum and archival works, the degradation called biodeterioration leads to the loss of valuable information that biologists seek to reduce its damages. The purpose of this study was to investigate the bacterial pathology of some of the exquisite manuscripts kept in Astane Quds Razavi Documentation Center in Mashhad. In this study, using classical and molecular methods, bacterial contamination of five exquisite manuscripts was investigated and identified. Sampling was performed using three methods of a direct swab, wet swab in physiological serum and nitrocellulose membrane. Bacterial contamination of the reservoir air was performed using an open plate method. In total, 72 bacterial strains were isolated, 28 of which were identified by molecular method, most of which belonged to the Firmicutes phylum. Bacillus atrophaeus with 38.6% abundance had the highest distribution. Bacterial strains of Staphylococcus hominis and Bacillus altitudinis were isolated only from airborne samples. The microbial community of books and air showed 53% similarity, indicating a possible source of microbial contamination with air origin. The presence of similar bacteria (23.5%) in the buffer room and tank air confirmed this. The results of this study indicate the presence of bacteria in the paper and leather substrates of the studied books, and, on the other hand, identifying bacterial air pollutants helps improve the ventilation of tanks and libraries. Understanding these factors will help in choosing efficient methods of preservation and restoration of written works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Biodeterioration
  • Written Works
  • Bacteria
  • Astan Quds Razavi Documentation Center

مطالعه آلودگی­های باکتریایی برخی آثار مکتوب نفیس مرکز اسناد آستان قدس رضوی

سمیرا بهدانی1، معصومه بحرینی1*، پریسا محمدی2، لیلا شکرزاده2، میرزا محمدرضا شریف مقدم1 و علی­اصغر ثابت جازاری3

1 ایران، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زیست­شناسی

2 ایران، تهران، دانشگاه الزهرا(س)، دانشکده علوم زیستی، گروه میکروبیولوژی

3 ایران، مشهد، موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان کتابخانه­ها، معاونت امور موزه­ها، بخش مرمت آثار تاریخی

تاریخ دریافت: 16/9/1398            تاریخ پذیرش: 24/2/1399

چکیده

تجزیه زیستی مواد آلی در چرخه عناصر، بسیار با اهمیت است؛ اما در مورد آثار موزه­ای و آرشیوی، این تجزیه که به آن فرسودگی زیستی گفته می­شود، موجب از دست رفتن اطلاعات با ارزشی می­شود، که محققین به دنبال کاهش این آسیب­ها هستند. هدف از این پژوهش بررسی آسیب­شناسی باکتریایی برخی نسخ نفیس خطی نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشهد بود.  در این مطالعه با استفاده از روش­های کلاسیک و مولکولی، آلودگی­های باکتریایی پنج اثر نفیس بررسی گردید. نمونه برداری با استفاده از سه روش سوآب مستقیم، سوآب مرطوب شده در سرم فیزیولوژی و غشاء نیتروسلولز انجام شد. آلودگی باکتریایی هوای مخزن با استفاده از روش پلیت باز انجام گردید. در مجموع 72 سویه باکتریایی جداسازی شد که از میان آن­ها 28 سویه با روش مولکولی شناسایی شدند که غالب آنها مربوط به شاخه Firmicutes بودند. باکتری Bacillus atrophaeus با 6/38% فراوانی، دارای بالاترین پراکندگی بود. گونه­های باکتریاییStaphylococcus hominis  و
B. altitudinis تنها در نمونه­های مربوط به هوا جداسازی شدند. جامعه میکروبی کتب و هوا  53% شباهت نشان دادند، که نشان دهنده منبع احتمالی آلودگی میکروبی با منشا هوا می­باشد. حضور باکتری­های مشابه (5/%23) در هوای اتاق بافری و هوای مخزن تأیید­کننده این مسئله بود. نتایج حاصل از این پژوهش، حضور باکتری­ها را در بسترهای کاغذی و چرمی کتب مطالعه شده به خوبی نشان می­دهد و از طرفی شناخت آلاینده­های باکتریایی هوا، کمک به بهبود روش­های تهویه­ مخازن و کتابخانه­ها می­نماید. شناخت این عوامل به انتخاب روش­های کارآمد حفاظت و مرمت آثار مکتوب کمک شایانی خواهد نمود.

واژه های کلیدی: فرسودگی زیستی، آثار مکتوب، باکتری­ها، مرکز اسناد آستان قدس رضوی

* نویسنده مسئول، تلفن:  05138805502 ، پست الکترونیکی: mbahreini@um.ac.ir

مقدمه

 

میکرو­ارگانیسم­های زنده با تخریب مواد و ماکرومولکول­های سازنده آثار فرهنگی­-هنری باعث تخریب آثار ارزشمند و نفیس تاریخی می­شوند. این تغییرات ناخواسته­ که درنتیجه فعالیت میکرو­ارگانیسم­های زنده در خصوصیات مواد به وجود می­آید، را فرسودگی زیستی می نامند (8). علاوه بر عوامل زیستی، عوامل شیمیایی مانند: اکسیداسیون سلولز و عوامل فیزیکی مانند: نور، دما و رطوبت نیز می­توانند این فرآیند­ها را ایجاد و تشدید کنند، که به نوبه خود موجب تحریک حمله میکرو­ارگانیسم­ها می­شوند. طیف متنوعی از عوامل زیستی در فرسودگی آثار کاغذی نقش دارند که می­توان به: قارچ­ها، باکتری­ها، سیانوباکترها، جلبک ها و حشرات اشاره کرد (4 و 14).  

با ارزش‌ترین اسناد بشر، کتاب­ها و طومار­های ساخته شده از کاغذ پاپیروس و پوست حیوانات می­باشد (23). فرسودگی زیستی مواد آلی موجود در آثار مکتوب، موجب آسیب به مستندات و از دست رفتن این اطلاعات با ارزش می­شود. میکروارگانیسم­ها با رشد خود بر سطح آثار مکتوب و تولید مواد متابولیکی مختلف مانند: پیگمان­ها، آنزیم­ها (سلولاز و پروتئاز)، اسید­های آلی و غیر­آلی، عوامل کلاته کننده و سایر مواد شیمیایی، علاوه بر اینکه باعث تخریب این آثار نفیس و گرانبها می­شوند، با تولید سم توسط میکروارگانیسم­های مضر می­توانند سلامتی کارکنان و بازدیدکننده‌ها را نیز تهدید کنند (13).

اجزای مواد کتابخانه­ای ازنظر مقاومت در برابر میکرو­ارگانیسم­ها متفاوت­اند و این بستگی به مواد خام و روش ساخت آن­ها دارد (13). مواد تشکیل دهنده کاغذ که شامل چوب، سلولز، پروتئین ها و مواد افزودنی شیمیایی است یک منبع تغذیه­ای مناسب برای باکتری­ها و قارچ­ها هستند (5، 18، 24). باکتری­ها و قارچ­ها باعث تخریب و تغییر رنگ کتب و نسخه­های خطی نگهداری شده در کتابخانه­ها و همچنین تابلوهای نفیس نقاشی می­شوند. بعنوان مثال کاغذهای پوستی به دلیل داشتن مواد پروتئینی می­توانند به راحتی توسط باکتری­های دارای پروتئیناز مورد تجزیه قرار گرفته و لکه­های متفاوتی نسبت به کاغذ های سلولزی در سطح آن­ها ظاهر می­شود (17).

شایان ذکر است که در فرسودگی زیستی کتب و نسخ خطی قارچ­ها پیشتاز هستند. قارچ­ها با رشد خود شرایط را برای رشد و تکثیر باکتری­ها فراهم می­آورند و این مساًله باعث فرسودگی بیشتر و تشکیل بی­رنگی­ها و بد رنگی­هایی در سطح بستر کاغذی می­شود (22). بنابراین شناسایی باکتری­های عامل فساد، می تواند راهکارهایی برای ترمیم و مرمت این آسیب­هایی که منشاً باکتریایی دارند، در کنار آسیب­های قارچی پیشنهاد کند. طبق مطالعات متعددی که در زمینه آلودگی باکتریایی نسخ خطی و سایر آثار نفیس انجام شده است، جنس باسیلوس بیشتر از سایر باکتری ها بعنوان عامل فرسودگی جدا شده است. اسپور باسیلوس به طور مستقیم و یا به واسطه گرد و غبار بر روی بستر رسوب کرده و زمانی که شرایط رشد اسپورها در سطح بستر فراهم می شود و مواد غذایی در اختیار آن­ها قرار می گیرد، تندش کرده و رشد می کنند. نوع آسیب هایی که در سطح بستر ایجاد می شود، می تواند تعیین کننده منشاً آلودگی باشد (6، 11، 16).   

در مطالعات انجام شده توسط شکرزاده و همکاران (21)، قارچ­های عامل فرسودگی نسخ خطی مرکز اسناد آستان قدس رضوی جدا و شناسایی شده است. پژوهش حاضر به دلیل اهمیت نقش باکتری­ها در کنار قارچ­ها در فرسودگی نسخ خطی، به بررسی باکتریایی این آثار مکتوب مرکز اسناد آستان قدس رضوی اقدام کرده است. شناخت عوامل فرسوده­گر به مرمتگران کمک خواهد نمود تا با بینش بهتر و هدفمندتر، به تیمار چنین آثار آلوده اقدام نمایند.

مواد و روشها

مشخصات مخزن و کتب نفیس: مخزن نگه­داری کتب نفیس کتابخانه آستان قدس رضوی در انتهای سالنی در زیرزمین کتابخانه مرکزی، واقع در بست شیخ طوسی قرار دارد. غالب کتب این مخزن نسخ علوم اسلامی می­باشند. یک اتاق 6 وجهی با دیوارهای بتنی به ضخامت m 5/0 و دری با قطر cm 45 و مساحت 200 مترمربع که دارای سیستم تهویه چرخشی حاوی 3 ورودی و 3 خروجی هوا است. رطوبت نسبی 5/55% و دماC  °  2/19 می­باشد. مشخصات کتب نفیس موجود در مخزن که برای نمونه برداری مورد استفاده قرار گرفتند در جدول 1 نشان داده شده است.

محیط­کشت­: محیط کشت‌های مورد استفاده در نمونه­برداری شامل: تریپتیکاز سوی آگار (Trypticase Soya Agar) (شرکت Liofilchem)، نوترینت آگار (Nutrient Agar) و نوترینت براث (شرکت Himedia) بودند، که بر اساس دستور­العمل شرکت سازنده آماده و pH آن­ها روی 7 تنظیم گردید (10).

نمونه­برداری: نمونه­برداری در آبان ماه 1396 با حداقل آسیب به کتب در کنار شعله و در داخل اتاق بافری انجام شد. ملاک انتخاب محل نمونه­برداری روی کتب، لکه­های رنگی و قسمت­های آسیب دیده آن بود. نمونه­برداری به سه روش سو‌آب استریل مستقیم، سوآب استریل مرطوب شده با سرم فیزیولوژی استریل و غشاء نیتروسلولز انجام شد. در روش غشاء نیتروسلولز، قطعات کوچک و استریل غشاء به قسمت­های مشکوک به آلودگی از کتاب سایش داده شده و روی پلیت­های حاوی محیط کشت­ قرار گرفت. سپس نمونه­ها به آزمایشگاه منتقل و کشت شدند. ابتدا نمونه­ ها بر روی محیط تریپتیکاز سوی آگار و نوترینت آگار کشت داده شدند و به مدت 21 روز در دمای °C 30 گرماگذاری شدند و هر روز از لحاظ رشد و تشکیل کلنی بررسی گردیدند. سپس از کلنی­های ظاهرشده در طی این دوره، بر روی پلیت­های تریپتیکاز سوی آگار و نوترینت آگار مجدداً کشت و خالص سازی شدند.

نمونه­برداری از هوای مخزن با استفاده از روش پلیت باز انجام شد و در هر محل دو پلیت قرار داده شد. پلیت­های محیط کشت، به مدت 20 دقیقه به‌منظور ته نشین شدن سلول­های باکتریایی در 5 نقطه مختلف مخزن، نزدیک درب ورودی سالن در مجاورت ورودی و خروجی هوا، انتهای سالن مجاور ورودی و خروجی هوا و در روی قفسه­ها گذاشته شد. علاوه بر فضای مخزن، از هوای اتاق بافری نیز نمونه­برداری انجام شد (20). پلیت ها سپس به آزمایشگاه منتقل و در انکوباتور در دمای °C 30 گذاشته شدند و مطابق بالا مورد بررسی قرار گرفتند. برای نگه­داری جدایه­های باکتریایی در درازمدت، مقدار lµ 700 از محیط کشت مایع حاوی باکتری خالص در µl 300 گلیسرول استریل مخلوط و به فریزر   ͦ C20- منتقل شد.

تعداد واحدهای تشکیل دهنده کلنی(CFU)  در هر متر مکعب هوا طبق روش Omeliansky با فرمول زیر محاسبه شد:

N=5a.104 (bt)-1

 = Nتعداد واحد­های تشکیل دهنده کلنی در هر متر مکعب هوای سر پوشیده (CFU/m3)، a = تعداد کلنی­ها در هر پلیت، = b سطح پلیت بر حسب cm2 (πr²  = مساحت پلیت = 24/50)، t = مدت زمان در معرض قرارگرفتن پلیت­­ها برحسب دقیقه (20 دقیقه)

اگرچه این محاسبه برای نمونه­برداری فعال با استفاده از پمپ روی پلیت استفاده می­شود، ولی در این پژوهش جهت مقایسه کیفیت میکروبی هوای مخزن و اتاق بافری استفاده شد (2).

شناسایی بیوشیمیایی باکتری­ها: جهت شناسایی اولیه باکتری­ها از رنگ­آمیزی گرم، رنگ­آمیزی اسپور، تست کاتالاز، تست KOH، مصرف سیترات، واکنش متیل­رد-وژپرسکوئر (MR-VP) و هیدرولیز نشاسته استفاده شد. تمامی محیط­های کشت و معرف­ها طبق پروتکل شرکت سازنده آماده و استفاده شد.

شناسایی مولکولی باکتری­ها: استخراج DNA باکتریایی طبق پروتکل کیت استخراج DNA شرکت سینا کلون (DNPTM Kit) انجام شد. تکثیر ژن S rRNA16 با استفاده از جفت آغازگرهای عمومی­F27 و R1492 انجام گردید. واکنش PCR با استفاده از کیت آمپلیکون (Amplicon, Denmark) انجام شد. مواد مورد نیاز جهت انجام PCR درحجم کلی 25 میکرولیتر شامل 75/0 میکرولیتر از هر آغازگر رفت و برگشت (10 pmol)، 2 میکرولیتر DNA ، 12 میکرولیتر Master mix و5/9 میکرولیتر آب  بود.

 

 

 

جدول1- مشخصات کتب نمونه­برداری شده

تصویر کتب

توضیحات

 

نمونه1: قرآن ناقص منسوب به دستخط حضرت علی(ع)، که به خط کوفی و زبان عربی است. این قرآن مربوط به قرن 3 هجری-قمری و مرمت شده است. اوراق از جنس پوست حیوانات و جلد چرم می­باشد.

 

نمونه 2: قرآن ناقص که در سال 327 قمری، وقف شده است و قدمت آن به قرن 4 هجری می­رسد. در مرمت آن از چسب سیریشم استفاده شده و جلد آن چرمی است.

 

نمونه 3: جزء 17 قرآن که به خط کوفی نوشته شده است و قدمت آن مربوط به قرن 5 هجری-قمری است و در سال 609 هجری وقف شده است. کتاب مرمت نشده، اوراق کاغذی و جلد آن از جنس پوست است.

 

نمونه 4: قرآن ناقص که به زبان عربی است. اطلاعات دقیقی راجع­به قدمت آن در دست نیست. کتاب مرمت نشده و جلد آن یتماج مشکی است.

 

نمونه 5: قرآن خطی اهدایی به کتابخانه می­باشد. اطلاعات دقیقی راجع به قدمت آن موجود نیست. کتاب در دوره قاجار مرمت شده است. جلد از جنس چرم است و اوراق ماهیت قلیایی دارند. این کتاب پس از مرمت و پاک‌سازی به مخزن نگه­داری کتب نفیس منتقل شد.

 

 

برنامه دمایی واکنش PCR شامل: واسرشت­سازی اولیه در دمایC94 به مدت 4 دقیقه برای یک سیکل، واسرشت­سازی در دمای C 94 به مدت 1 دقیقه، اتصال آغازگرها در دمای C60 به مدت 1 دقیقه و سنتز قطعه در دمای C 72 به مدت 1 دقیقه برای 25 سیکل وگسترش نهایی در دمایC 72 به مدت 10 دقیقه برای یک سیکل در برنامه PCR گنجانده و توسط دستگاه ترمال سایکلر (TC-TE, Germany) انجام شد. پس از پایان یافتن PCR جهت اطمینان از تکثیر قطعه مورد نظر lµ 5 از محصول PCR با استفاده از ژل آگاروز 1% در کنار مارکر الکتروفورز گردید.

محصول PCR، جهت تعیین توالی به شرکت رویان زیستا­ژن ایران ارسال گردید. قرابت فیلوژنتیکی جدایه­های به‌دست‌آمده، با یکدیگر و با سویه­های موجود در پایگاه اطلاعاتی NCBI و Ez-Taxon با استفاده از نرم­افزار  MEGA (Version 7) بررسی شد. هم راستا سازی و دسته بندی توالی‌ها با نرم افزار MUSCLE و الگوی Neighbour-joining صورت گرفت و از باکتری  Borrelia turcica IST7به عنوان outgroup استفاده و درخت فیلوژنی آن رسم گردید.

بررسی پتانسیل جدایه­ها در فرسودگی مواد کاغذی به روش کشت و میکروسکوپ الکترونی روبشی (Scanning electron microscope): ml 100 محیط کشت حاوی  g05/0KH2PO4 ،  g02/0MgSO4.7H2O ،  g01/0 NH4NO3، g 002/0 FeSO4، g 005/0 Ca(NO3)2 وکاغذ­­های به ابعاد cm 1×3 از جنس سلولز به‌عنوان تنها منبع کربن در لوله­های آزمایش تهیه و استریل گردید. سپس به هر لوله lµ 100 از میکروارگانیسم­ها تلقیح گردید و به مدت30 روز در°C  30 گرماگذاری گردید. پس از آماده­سازی نمونه، با استفاده از دستگاه پوشش­دهی (Coating) طلا مدل SC7620 نمونه­ها پوشش داده شده و تصویر نمونه های آماده شده با استفاده ازدستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) مدل Leo 1450 VP ثبت گردید.

نتایج

در پژوهش حاضر از 5 کتاب قدیمی مربوط به حدود هزار سال پیش که آثار فرسودگی زیستی روی آن مشاهده می­شد و در آرشیو کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می­شد، استفاده شد. نمونه­برداری به سه روش انجام شد و نتایج نشان دادند استفاده از سوآب استریل مرطوب شده در سرم فیزیولوژی بهتر از سایر روش­ها است و تعداد بیش­تری نمونه را از سطح کتاب­ها جدا می­کند (جدول 2).

جدول2- مقایسه روش­های نمونه­برداری از کتب

نمونه مورد بررسی

روش نمونه­برداری

تعداد باکتری جدا شده

کتب

سوآب مستقیم

11

سوآب مرطوب شده با سالین

22

غشاء نیتروسلولز

10

 

ویژگی­های ریخت­شناسی و بیوشیمیایی جدایه­های باکتریایی: جدایه­های باکتریایی از نظر میکروسکوپی و ویژگی­های بیوشیمیایی مورد بررسی قرار گرفتند، که نتایج آن در جدول 3 نشان داده شده است. در مجموع 72 جدایه بدست آمد که طبق بررسی های اولیه شامل 16 نمونه باکتریایی متفاوت بود.

شناسایی مولکولی جدایه­های باکتریایی: نمونه­های جداسازی شده پس از بررسی اولیه با روش مولکولی شناسایی گردیدند. نتایج توالی­یابی سویه­های شناسایی شده در جدول 4 نشان داده شده است. تمامی سویه­های به دست آمده با نتایج حاصل از آزمون­های بیوشیمیایی تطابق داشتند. قرابت فیلوژنی سویه­ها با سویه­های نزدیک در پایگاه داده­ها بررسی گردید و درخت فیلوژنی بر­اساس متد Neighbour-joining رسم شد، که در شکل 1 نشان داده شده است. توالی DNA باکتری­هادر پایگاه NCBI ثبت و برای آن­ها شماره دسترسی گرفته شد.

سویه های جداسازی شده از کتب مختلف: از نمونه کتاب 1 که مربوط به قرن سوم هجری قمری است و در اکثر نقاط آن آثار پخش شدن جوهر به چشم می­خورد، 17 جدایه باکتریایی جدا شد که 10 مورد با روش سوآب مرطوب شده با سالین، 4 مورد با روش سوآب مستقیم و 3 مورد با غشاء نیتروسلولزی به دست آمد. از این 17 جدایه، 13 جدایه باسیل گرم مثبت اسپوردار و 2 جدایه کوکوس گرم مثبت از شاخه Firmicutes، 1 باسیل گرم منفی از شاخه Proteobacteria و 1 جدایه از شاخه Actinobacteria بودند. طبق نتایج بلاست سویه­های جداسازی شده با شباهت بیش از 99% عبارت بودند از: B. atrophaeus ،B. halotolerans، Paenibacillus polymyxa،B. zhangzhouensis، Acinetobacter junii، Staphylococcus warneri  و  Cellulosimicrobium aquatile.

 

 

جدول3- نتایج مشاهدات مورفولوژیکی و آزمون بیوشیمیایی جدایه­های باکتریایی

آزمون نشاسته

آزمون VP

آزمون MR

آزمون سیترات

اسپور

آزمون KOH

آزمون کاتالاز

واکنش گرم

شکل میکروسکوپی

شماره جدایه

+

+

-

+

+

-

+

+

میله­ای

1، 3، 18، 46، 63

-

+

-

+

-

+

-

-

میله­ای کوتاه، منفرد یا جفتی

5

-

+

+

-

-

-

+

+

کروی، منفرد، دوتایی، چهارتایی و خوشه­ای

12،10، 33، 41، 43، 45، 48، 53، 67

+

+

-

v

+

-

+

+

میله­ای و زنجیره­ای

13

-

+

-

-

-

-

+

+

کروی، منفرد، دوتایی و چهارتایی

8،17

+

+

-

+

+

-

+

+

میله­ای

2، 4، 6، 9، 15، 16 ،27، 30، 38،39 40، 42، 44، 51، 55، 58، 59،60، 62، 19،75،89

+

+

-

+

-

-

+

+

میله­ای(کوکوباسیل)

25، 24، 23، 61، 64

+

+

-

-

+

-

+

v

میله­ای

26، 73

+

+

-

+

+

-

+

+

میله­ای

37،78، 29

-

+

-

+

+

-

+

+

میله­ای

7، 14، 32 ، 34، 47، 71

-

+

-

-

-

-

+

+

کروی، منفرد، دوتایی و چهارتایی

35

+

+

-

v

+

-

+

+

میله­ای

50، 52، 57

-

+

-

+

+

-

+

+

میله­ای

31، 56، 65، 74

-

+

-

-

-

-

+

+

کروی­، دوتایی، چهارتایی و خوشه­ای

70

-

-

-

v

-

+

+

-

کوکوباسیل، جفتی و زنجیره­ای

36، 77

-

-

+

+

+

-

+

+

میله­ای

54، 49، 11، 68، 79

 

 

در نمونه کتاب 2 که مربوط به قرن چهارم هجری قمری می­باشد و در مرمت آن از چسب سیریشم استفاده شده است، لکه­هایی که حاکی از قرار گرفتن کتاب در معرض رطوبت می­باشد، دیده می شد. از این کتاب در مجموع 9 باکتری جدا شد، که 4 مورد با روش سوآب مرطوب شده با سالین، 3 مورد با روش سوآب مستقیم و 2 مورد با غشاء نیتروسلولزی به دست آمد. باکتری­های به­دست آمده طبق نتایج بلاست شامل: B. mobilis، Terribacillus goriensis و B. paramycoides با شباهت 100% وB. atrophaeus  با شباهت 81/99% بودند.

قدمت نمونه کتاب شماره 3 مربوط به قرن پنجم هجری قمری است. این کتاب مرمت نشده و اوراق کاغذی و جلد آن از جنس پوست است. از این کتاب در مجموع 5 باکتری جدا شد، که 1 مورد با روش سوآب مرطوب شده با سالین، 3 مورد با روش سوآب مستقیم و تنها 1 مورد با غشاء نیتروسلولزی به دست آمد. باکتری­های به دست آمده شامل باسیل گرم مثبت اسپوردار B. atrophaeus (با شباهت 81/99%) ، باسیل گرم منفی Pantoea eucrina (با شباهت 27/98%) و سه کوکسی گرم مثبت شامل S. warneri (با شباهت 100%) و S. epidermidis (با شباهت 61/99%) بودند.

در مورد قدمت کتاب نمونه 4 اطلاعات دقیقی در دست نیست. این کتاب مرمت نشده و جلد آن یتماج مشکی و آسیب دیده است. از این کتاب تنها 2 باسیل گرم مثبت اسپوردار مشابه ( B. atrophaeus با شباهت 81/99%) جدا شد.

 

جدول4- نتایج شناسایی مولکولی جدایه­های باکتریایی

شماره دسترسی سویه­های ثبت شده در NCBI

شماره جدایه ثبت شده در NCBI

درصد شباهت

نزدیک­ترین میکروارگانیسم مشابه

MK093005

1*

100

Bacillus halotolerans

MK093006

3

MK093029

5*

27/98

Pantoea eucrina

MK093022

12*

100

Staphylococcus warneri

MK093021

33

MK093025

43

MK093023

53

MK093024

67

MK093007

13*

100

Bacillus paramycoides

MK093026

17*

89/99

Macrococcus equipercicus

MK093010

6

81/99

Bacillus atrophaeus

MK093009

19

MK093011

30

MK093008

89*

MK093033

24

67/99

Cellulosimicrobium aquatile

MK093032

64*

MK093013

26*

86/99

Paenibacillus polymyxa

MK093012

73

MK093017

32

100

Bacillus zhangzhouensis

MK093015

47

MK093016

71*

MK093027

35*

91/99

Staphylococcus hominis

MK093019

65*

79/99

Bacillus altitudinis

MK093028

70*

61/99

Staphylococcus epidermidis

MK093030

77*

52/99

Acinetobacter junii

MK093020

79*

80/99

Terribacillus goriensis

MK093018

50*

90/99

Bacillus amyloliquefaciens

MK093014

29*

100

Bacillus mobilis

*نمونه­های مورد استفاده در رسم درخت فیلوژنی

 

در مورد قدمت نمونه 5 نیز اطلاعات دقیقی موجود نیست. این کتاب در دوره قاجار مرمت شده است و جلد آن از جنس چرم است و اوراق ماهیت قلیایی دارند. سطح صفحات پوشیده از گرد­ و ­غبار بوده و لکه­های رطوبت در سطح آن مشاهده می­شد. از این کتاب در مجموع 11باکتری جدا شد، که 5 مورد با روش سوآب مرطوب شده در سالین، 2 مورد با روش سوآب مستقیم و 4 مورد با روش غشاء نیتروسلولز به دست آمد. باکتری­های به دست آمده شامل 8 باسیل گرم مثبت اسپوردار و 3 کوکسی گرم مثبت بودند که طبق نتایج بلاست با شباهت بیش از 8/99% شامل سویه­های مختلف B. atrophaeus، B. amyloliquefaciens، Terribacillus goriensis وMacrococcus equipercicus،S. warneri بودند.

نمونه­برداری از هوا با استفاده از روش پلیت باز، از پنج نقطه سالن مخزن و اتاق بافری انجام شد. تعداد باکتری­های جدا شده از هر نقطه نمونه برداری طبق روش Omeliansky در جدول 5 نشان داده شده است. بیشترین آلودگی در قسمت انتهای سالن مخزن بود و نیز در قسمت خروجی هوا در هر دو قسمت درب ورودی و انتهای سالن که به کمک فن هوا به بیرون کشیده میشود نیز آلودگی نسبت به ورودی هوا بیشتر بود.

 

جدول 5- تعداد واحدهای تشکیل دهنده کلنی در هر متر مکعب هوا طبق روش Omeliansky در مکانهای مختلف نمونه برداری از مخزن کتابخانه

N (CFU/m3)

محل­های نمونه­برداری از هوا

3/37

نزدیک در ورودی روی زمین کنار ورودی هوا

2/62

نزدیک در ورودی روی زمین کنار خروجی هوا

6/74

انتهای سالن روی زمین کنار ورودی هوا

2/62

انتهای سالن روی زمین کنار خروجی هوا

8/49

مرکز مخزن روی قفسه­ها در ارتفاع cm150

2/62

اتاق بافری در ارتفاع cm140

 

 

باکتری­های جدا شده از هر نقطه نمونه برداری طبق بررسی های انجام شده بشرح زیر مشخص گردید. از ورودی هوا مجاور درب ورودی مخزن سه باکتری جدا شد که طبق نتایج مولکولی شامل B. zhangzhouensis، halotolerans   B.با شباهت 100% و S. hominis  با شباهت 91/99% بودند. از خروجی هوا مجاور درب ورودی چهار باسیل گرم مثبت اسپوردار به دست آمد که احتمالا با شباهت بیش از  7/99% عبارت بودند از  B. halotolerans، B. atrophaeus، P. polymyxa و B. altitudinis. از ورودی هوا در انتهای سالن پنج جدایه باکتریایی جدا سازی گردید که شامل سویه­هایی از B. atrophaeus (با شباهت 81/99%)، Terribacillus goriensis (با شباهت 8/99%) و کوکسی گرم مثبت S. warneri (با شباهت 100%) بود. از خروجی هوا در انتهای سالن 3 باسیل و 1 کوکوس گرم مثبت جدا شد که طبق نتایج بلاست با شباهت نزدیک به 100% شامل باکتری­های S. warneri، B. atrophaeus، B. zhangzhouensis و B. altitudinis بودند. از داخل مخزن درون قفسه­هایی با ارتفاع cm 150 نیز 4 جدایه محتلف (3 باسیل و 1 کوکوس گرم مثبت) جداسازی گردید که با احتمال نزدیک به صد در صد شامل سویه های B halotolerans،  S. warneri،B. zhangzhouensis  و B. altitudinis بود. از اتاق بافری و در ارتفاع cm 140 از سطح زمین 5 باسیل­ گرم مثبت اسپوردار متعلق به شاخه Firmicutes و 1 باسیل گرم منفی از شاخه Proteobacteria به دست آمد. نتایج بلاست نشان داد که این جدایه ها با شباهت بالای 99% عبارتند از: B. halotolerans، B. atrophaeus، B. zhangzhouensis، B. altitudinis، B. amyloliquefaciens و Acinetobacter junii.  

اگرچه این محاسبه برای نمونه­برداری فعال با استفاده از پمپ روی پلیت استفاده می­شود.، ولی در این پژوهش فقط برای مقایسه کیفیت میکروبی هوای مخزن و اتاق بافری، برای بحث استفاده شد (Borrego et al., 2010).

 

شکل1- درخت فیلوژنی رسم شده برای جدایه­های باکتریایی جدا شده از سطح کتب و هوا با استفاده از نرم‌افزار MEGA (Version7) و دسته بندی با استفاده از الگوی Neighbour-joining. از باکتری Borrelia turcica strain IST7 بعنوان outgroup استفاده شده است.

.

 

درصد فراوانی جدایه های مختلف در شکل 2 نشان داده شده است. باکتری B. atrophaeus با درصد فراوانی 6/38% و 9/17% دارای بیش­ترین پراکندگی بین سویه­های به دست آمده از کتب و هوا می باشد. پس از آن سویه­های B. zhangzhouensis، B. halotolerans، S. warneri و B.  altitudinis با درصد فراوانی 3/14% در رتبه دوم فراوانی قرار داشتند.

 

نمونه­های کتب

نمونه­های هوا

 

شکل2- درصد فراوانی جدایه­های باکتریایی: 1: B. halotolerans، 2: S. warneri، 3: B. atrophaeus، 4: P. polymyxa، 5: B. zhangzhouensis، 6: B. amyloliquefaciens، 7: Ajunii، 8: B. mobilis، 9: T. goriensis، 10: C. aquatile، 11: B. paramycoides، 12: S. epidermidis، 13: M. equipercicus، 14: Pantoea eucrina، 15: B. altitudinis و 16: S. hominis

 

بررسی پتانسیل جدایه­ها در فرسودگی مواد کاغذی به روش کشت و میکروسکوپ الکترونی روبشی: فرسودگی بافت کاغذ توسط میکروارگانیسم­های جداسازی شده مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد جدایه اکتینومیست قادر به تخریب بافت کاغذ می­باشد. در شکل 3 رشد جدایه اکتینومیست در محیط حاوی کاغذ و در شکل 4 عکس میکروسکوپ الکترونی روبشی اتصال اکتینومیست روی کاغذ با دو بزرگنمایی متفاوت نشان داده شده است.

شکل3- تصویر a: نمونه شاهد (محیط بدون حضور میکروارگانیسم) که هیچ گونه تخریبی در کاغذ مشاهده نمی­شود، تصویر b: محیط تلقیح شده با اکتینومیست

 

شکل4. تصویر SEM از استقرار اکتینومیست Cellulosimicrobium aquatile روی بافت کاغذ (با بزرگنمایی a: 2000 و b: 5000 برابر)

 

بحث

در بررسی­های انجام شده بر روی کتب نفیس موجود در آرشیو کتابخانه آستان قدس رضوی مشخص گردید، که در بین جمعیت باکتریایی یافت شده در کتب 6/28 % شباهت وجود دارد و باکتری B. atrophaeus بیش­ترین فراوانی را در بین کتب داشت. باکتری S.  warneri تنها در سه کتاب یافت شد و فراوانی آن نیز از سایر باکتری­ها بیش­تر و بعد از B. atrophaeus بود. سایر باکتری­ها فقط در بعضی از کتاب­ها با فراوانی مختلف یافت شدند. در کتاب شماره 1 که از نظر تاریخی قدمت بیش­تری دارد، بیش­ترین میزان آلودگی مشاهده شد و باکتری­ها اکثراٌ متعلق به جنس Bacillus بودند، همچنین از این کتاب تنها جنس اکتینومیست که یک باکتری سلولولیتیک است نیز جدا شد. دو باکتری گرم منفی Acinetobacter و Pantoea تنها باکتری­های گرم منفی بودند، که از سطح دو کتاب از نمونه­های مورد مطالعه جدا شدند. نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج میچلسن و همکارانش که بر روی نسخ خطی ایتالیایی کار میکردند، مطابقت داشت. آن­ها جدایه­های باکتریایی از اعضای جنس­های Acinetobacter و Bacillus را از نمونه­های مورد مطالعه جدا کردند (12). لوپز-میراسو همکاران نیز از نمونه­های نقاشی قدیمی بیش­تر باکتری­های گرم مثبت اسپوردار از جنس Bacillus و Sporosarcinia و دو نمونه Acinetobacter جداسازی کردند، که مشابه نتایج حاضر است (10). دونکا و همکارانش نیز از کتب قدیمی مورد مطالعه باکتری­های گرم مثبت از جنس­های Bacillus، Clostridium و Micrococcus جدا کردند، همچنین باکتری Pseudomonas که یک باکتری گرم منفی می­باشد نیز از سطح نمونه­ها جدا کردند (2). والنتین نیز گزارش کرد که دو جنس Bacillus و Staphylococcus در سطح کتب قدیمی مورد مطالعه بیش­تر حضور داشتند (25). گویامت و همکارانش در مطالعه نقشه­ها و عکس­های آرشیوی نشان دادند تنوع جدایه­های باکتریایی  بیش­تر از قارچ­ها است، که معتقد بودند بخاطر تفاوت مواد بستر آن­ها است (7).

در بررسی فلور باکتریایی هوای مخزن و اتاق بافری با روش پلیت باز، که حاصل ته­نشینی باکتری­ها و اسپور آن­ها است (9)، بیش­ترین نمونه­های جداسازی شده مربوط به جنس Bacillus بود، سه نمونه B. atrophous، B. halotolerans و B. altitudini در بیش­تر قسمت­های نمونه­برداری از هوا یافت شدند و گونه B. altitudini فقط در نمونه­های هوا یافت شد. باکتری Acinetobacter تنها باکتری گرم منفی بود، که در نمونه­های جداسازی شده از اتاق بافری دیده شد. جامعه باکتریایی یافت شده در کتب و هوا 53 % شباهت نشان دادند که نشان دهنده نقش غیرقابل انکار باکتری­های هوا-برد در انتقال آلودگی­های باکتریایی است که در محیط مخازن و کتابخانه­ها با جریان هوا جا­به­جا می­شوند. حضور باکتری­های مشابه در هوای اتاق بافری و هوای مخزن (5/%23) تأیید­کننده این مسئله است که بسیاری از باکتری­ها و اسپور آن­ها از طریق جریان هوا می­توانند وارد مخزن ­شوند. توانایی اعضای جنس Bacillus برای تشکیل اسپور، به آن­ها اجازه می­دهد تا در شرایط نا­مساعد محیطی برای مدت طولانی زنده بمانند (15 و 26). جنس Staphylococcus شناسایی شده در این مطالعه به صورت گسترده­ای در طبیعت پراکنده­ است و از اعضای اصلی میکروبیوتای طبیعی پوست انسان محسوب می­گردد، که می­تواند به انتقال آن­ها از طریق جریان هوا و افرادی که در این مراکز تردد دارند نسبت داده شود (19). بررسی درصد فراوانی گروه­های باکتریایی، نشانگر غالب بودن باکتری­های گرم مثبت در مقایسه با باکتری­های گرم منفی در هوای مخازن بود که با سایر مطالعات صورت گرفته در خصوص پایش هوای آرشیو­ها و کتابخانه­ها همسو است (2 و 24). تفاوت در ساختار دیواره سلولی باکتری­های گرم مثبت و منفی و نیاز به آب در دسترس (aw) کمتر، می­تواند فراوانی بیش­تر گرم مثبت­ها را در این شرایط توجیه نماید (1).

اکثر باکتری­هایی که در این پژوهش جدا شدند از گروه فیلوژنتیکی Firmicutes بودند، که قادر به استفاده از کلاژن به‌عنوان منبع کربن و نیتروژن هستند (17) و همچنین در برابر شرایط نا­مطلوب محیطی مقاوم بوده و فعالیت آنزیمی زیادی دارند، که این خود توجیهی برای تخریب آثار کتابخانه­ای از جنس پوست حیوانات توسط آن­ها است. اعضای جنس­های Bacillus و Staphylococcus نیز به واسطه تولید و ترشح انواع پروتئازها معمولاً روی مواد پروتئینی رشد می­کنند (25). در مطالعه حاضر مشخص گردید که اکثر باکتری­های جدا شده، قادر به تولید آنزیم سلولاز و تخریب کاغذ می­باشند. طبق مطالعات انجام شده، بیش­ترین فعالیت آنزیمی مربوط به فرسودگی زیستی جدایه­های باکتریایی، مربوط به  آنزیم­های استراز (C4) و استراز-لیپاز (C8) است (10). همچنین بررسی­ها نشان داده است که برخی جدایه­ها می­توانند قند­های حاصل از فعالیت آنزیمی خود و یا دیگر میکروارگانیسم­ها را به اسید تبدیل کنند و باعث خوردگی بافت کتاب و ایجاد فرسایش در آن شوند (3). تولید سلولاز و دیگر آنزیم­های مضر برای آثار فرهنگی، هنری و تاریخی نیز در باکتری­ها به کرات گزارش شده است (1). با توجه به مطالب فوق الذکر، بازبینی دوره­ای مخازن، کتابخانه­ها و مراکز نگهداری آثار نفیس مکتوب به لحاظ میکروبی و فیزیکو­شیمیایی باید مورد توجه مرمتگران و متخصصین این حوزه قرار گیرد.

نتیجه­گیری

بررسی­ها نشان می­دهد که شرایط مخازن مراکز اسناد و کتابخانه­ها، محیط ایده­آل برای رشد میکرو­ارگانیسم­ها نیست، ولی این عوامل با فعالیت متابولیکی آرام و پیوسته­ای که دارند می­توانند در دراز­مدت در این شرایط رشد کنند. ازاین‌رو کنترل شرایط محیطی جهت کاهش فعالیت میکرو­ارگانیسم­ها، کاملاً ضروری است. در این زمینه، شرایط بهینه دما C °  22-18 و رطوبت نسبی کمتر از %55 پیشنهاد شده است، که این شرایط در مخزن کتب مورد نمونه­برداری مرکز اسناد آستان قدس رضوی به خوبی کنترل شده­ بودند. حضور لکه­های ناشی از رطوبت در برخی نمونه­ها نشان‌دهنده عدم نگه­داری مناسب در طول زمان و پیش از اهدا آنها به مرکز اسناد بوده است. در واقع مرطوب بودن کاغذ، باعث حبس رطوبت درون کتاب شده به­طوری­که شرایط را برای رشد میکرو­ارگانیسم­ها فراهم نموده است، بنابراین بازبینی دوره­ای این آثار پیشنهاد می­گردد. باتوجه به نتایج به­دست آمده چنین نتیجه­گیری می­شود که حضور باکتری­ها در کتب نفیس مخزن مرکز اسناد آستان قدس رضوی قابل توجه است. اگرچه برخی از این عوامل از ابتدای تهیه این آثار نفیس، روی آن­ها مستقر شده­اند و به نظر می­رسد از آن زمان به زندگی فعال و آهسته خود ادامه داده­اند، ولی برخی از آن­ها نیز می­توانند از محیط منتقل شده باشند، لذا تهویه مناسب فضاهای مرکز اسناد پیشنهاد می­گردد. در ضمن با توجه به اهدا و خرید بسیاری از این کتب نفیس از مناطق مختلف و دور­­دست دنیا، قرنطینه و ضد­عفونی کتب قبل از ورود به مخازن شدیداً توصیه می­شود.

تقدیر و تشکر

این پژوهش توسط معاونت محترم پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد حمایت مالی شده است (شماره گرنت 43301/3)، که بدینوسیله تقدیر می­گردد. همچنین از مرکز اسناد آستان قدس رضوی بخاطر فراهم نمودن امکانات لازم جهت نمونه­برداری از کتب نفیس موجود در آن مرکز و از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه الزهرا بخاطر تامین بخشی از هزینه های آزمایشگاهی این طرح تقدیر و تشکر می­گردد.

  • Ardakani M., Pour Ramezan Z. (2016) General Bacteriology. Ahvaz: Shahid Chamran University of Ahvaz.
  • Borrego S., Guiamet P., de Saravia SG., Batistini P., Garcia M., Lavin P., et al. (2010) The quality of air at archives and the biodeterioration of photographs. International Biodeterioration & Biodegradation, 64(2), 139-45.
  • Brady CL. (2008) Taxonomic evaluation of the genus Pantoea based on a multigene approach: University of Pretoria.
  • Dunca SI., Tanase C., Padurariu C., Balaes T., Ardelean E., Puica NM. (2014) Study of the contaminating microbiota of old paper supports. European Scientific Journal, ESJ, 10(10).
  • Florian, MLE. (2002) Fungal Facts. London, UK: Archetype publications, p: 146.
  • Gorbushina AA., Heyrman J., Dornieden T., Gonzalez-Delvalle M., Krumbein WE., Laiz L., et al., (2004) Bacterial and fungal diversity and biodeterioration problems in mural painting environments of St. Martins church (Greene-Kreiensen, Germany). Int. Biodeterior. Biodegrad. 53:13–24.
  • Guiamet P., Borrego S., Lavin P., Perdomo I., de Saravia SG. (2011) Biofouling and biodeterioration in materials stored at the Historical Archive of the Museum of La Plata, Argentine and at the National Archive of the Republic of Cuba. Colloids and Surfaces B: Biointerfaces, 85(2), 229-34.
  • Hueck H. (1965) The biodeterioration of textiles and its prevention in antiquities and works of art. TNO-news, 20, 301-7.
  • Hyvärinen A. (2002) Characterizing moisture damaged buildings: environmental and biological monitoring. National Public Health Institute.
  • López-Miras M., Piñar G., Romero-Noguera J., Bolivar-Galiano F., Ettenauer J., Sterflinger K., et al. (2013) Microbial communities adhering to the obverse and reverse sides of an oil painting on canvas: identification and evaluation of their biodegradative potential. Aerobiologia, 29(2), 301-14.
  • López-Miras MDM., Martín-Sánchez I., Yebra-Rodríguez Á., Romero-Noguera J., Bolívar-Galiano F., Ettenauer J., et al., (2013) Contribution of the microbial communities detected on an oil painting on canvas to its biodeterioration. Plus One 8:80198.
  • Michaelsen A., Piñar G., Pinzari F. (2010) Molecular and microscopical investigation of the microflora inhabiting a deteriorated Italian manuscript dated from the thirteenth century. Microbial Ecology, 60(1), 69-80.
  • Mohammadi , Gholaminejad P., Matinfar M., Gholipour Shahraki M., Asgarani E. (2016) Isolation and Identification of Phototrophic Microorganisms from Rudkhan Castle as a Biodeteriorating Agent. Biological Journal of Microorganisms, 5, 117-128.
  • Mohammadi M., Kouchakzaei A. (2014) Characterization of fungi and their effect on documents and manuscripts in the archive of Malek National Library and museum. Ganjine-ye Asnad Quarterly Journal, 23(4), 45-126.
  • Pasanen A-L., Pasanen P., Jantunen M., Kalliokoski P. (1991) Significance of air humidity and air velocity for fungal spore release into the air. Atmospheric Environment Part A General Topics, 25(2), 459-62.
  • Phulpoto AH., Qazi MA., Mangi S., Ahmed S., Kanhar NA., (2016) Biodegradation of oil-based paint by Bacillus species monocultures isolated from the paint warehouses. Int J Environ Sci Technol 13:125–134.
  • Piñar G., Sterflinger K., Pinzari F. (2015) Unmasking the measles‐like parchment discoloration: molecular and microanalytical approach. Environmental microbiology, 17(2), 427-43.
  • Pinzari, F., Cialei, V., & Piñar, G. (2012). A case study of ancient parchment biodeterioration using variable pressure and high vacuum scanning electron microscopy. Historical technology, Materials and conservation: SEM and microanalysis. Meeks N, Cartwright C, Meek A, Mongiatti A (eds). Archetype Publications-International Academic Projects, 1.
  • Rayisnia (2016) A comparison of Active and Passive air sampling methods in the repositories of archival materials. Ganjine-ye Asnad Quarterly Journal, 26(3), 158-173.
  • Shadzi S., Zahraee M., ChadeganiPour M. (1993) Incidence of airborne fungi in Isfahan, Iran: Häufigkeits‐Untersuchungen zum Pilz‐Luftplankton in Isfahan, Iran. Mycoses, 36(1‐2), 69-73.
  • Shokrzadeh L., Mohammadi P., Bahreini M., Behdani S., Sabet Jazari AA., (2019) Investigation of the relationship between the fungal deterioration of the manuscripts of Astan Quds Razavi Document Center and library with the air and its evaluation in the paper model. Modares Journal of Biotechnology, 11(1), 85-91.
  • Sterflinger K., and Pinzari F., (2012) The revenge of time: fungal deterioration of cultural heritage with particular reference to books, paper and parchments. Environmental Microbiology.14, 559–566.
  • Sterflinger K. (2010) Fungi: their role in deterioration of cultural heritage. Fungal biology reviews, 24(1-2), 47-55.
  • Taghizadeh N., Farsi M., Pakdin Parizi A., Tarighi S., (2014) Determination cellulase activity of mushroom compost thermophilic actinomysets by filter paper assay. Journal of Cellular and Molecular Research, 27(1), 26-34.
  • Valentín N. (2010) Microorganisms in museum collections. Coalition, 19, 2-5.
  • Valentín N. (2007) Microbial contamination in archives and Museums: Health hazards and preventive strategies using air ventilation systems. The Getty Conservation Institute.
دوره 34، شماره 2
تیر 1400
صفحه 145-159
  • تاریخ دریافت: 24 شهریور 1398
  • تاریخ بازنگری: 16 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 24 اردیبهشت 1399