پژوهش‌های سلولی و مولکولی (مجله زیست شناسی ایران)
فعالیت ضد باکتریایی عصاره های هیدروالکلی گیاه آویشن و به لیمو بر باکتری Pseudomonas syringae در شرایط آزمایشگاهی
نویسندگان
1 عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان
2 عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، سنندج ایران
چکیده
Pseudomonas syringae. pv.syringae عامل شانکر درختان میوه هسته دار، یکی از مهم ترین بیمارگرهای گیاهی در جهان است. پس از جمع‌آوری گیاهان از مناطق مختلف استان کردستان و تهیه عصاره‌ی الکلی (اتانول 70 درصد)، حداقل غلظت مهارکنندگیMIC و غلظت کشندگی MBC روی سویهی باکتری مورد ارزیابی قرار گرفت. میانگین قطر هاله عدم رشد عصاره های الکلی گیاه آویشن و به لیمو اختلاف معنی داری با تیمار شاهد نشان دادند. حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) عصاره الکلی آویشن و به لیمو به ترتیب 65/0 و 31/1 و هم چنین حداقل غلظت کشندگی (MBC) عصاره های مذکور به ترتیب 31/1 و 62/2 میلی گرم در میلی لیتر محاسبه گردید. باکتری سودوموناس سرینگه نسبت به آنتی بیوتیک های تتراسایکلین، اریترومایسین، جنتامایسن، نالیدیکسیک اسید به ترتیب با قطر هاله 25، 15، 25، 27 میلی متر حساس و نسبت به آنتی بیوتیک پلی میکسین با قطر هاله 15 میلی متر متوسط تشخیص داده شد و قطر هاله عدم رشد برای اکسی کلرورمس 15 میلی متر ملاحظه گردید.
با توجه به نتایج این مطالعه، عصاره گیاهان آویشن و به لیمو اثرات معنی داری در کنترل باکتری مذکور در شرایط آزمایشگاهی دارند که با تحقیقات بیش تر می توان از آن ها به عنوان جایگزین مناسبی برای سموم استفاده نمود .
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
l activity of alcoholic extracts of Thymus spp. and Aloysia spp. against Pseudomonas syringae in laboratory condition
نویسنده [English]
- Faegheh Etminani 1
1 Young researcher and elite club
چکیده [English]
Antibacterial activity of alcoholic extracts of Thymus spp. and Aloysia spp. against Pseudomonas syringae in laboratory condition
Abstract:
P. syringae pv. syringae (Pss), the causal agent of bacterial canker and blast of stone fruit trees, is one of the most important plant pathogen in the world. This research was conducted to survey antibacterial activity of plant extraction on P. syringae pv. syringae bacterial strains. Minimum Inhibitory Concentration (MIC) and Minimum Bactericidal Concentration (MBC) activity for bacterial strains were determined. Inhibitory concentrations (MICs) of alcoholic extract of Thymus spp. and Aloysia spp. were 0/65 and 1/31 and Minimum Bactericidal Concentration (MBC) activity was 1/31 and 2/62 mg/mL respectively. Pseudomonas syringae was recognized susceptible to Tetracycline, Erythromycin, Gentamicin and nalidixic acid with halo diameter 25, 15, 25 and 27 and medium susceptibility to Polymyxins with 15 mm and finally 15 mm were observed for Copper oxychloride. According to the results, plant extraction showed significant effect on control of the above mentioned bacteria in laboratory condition and with further research, it can be used instead of chemical compound.
Keywords: Aloysia, canker, Pseudomonas, Thymus
کلیدواژه‌ها [English]
- Keywords: Aloysia
- canker
- Pseudomonas
- Thymus
فعالیت ضد باکتریایی عصاره های هیدروالکلی گیاه آویشن و به لیمو بر باکتری Pseudomonas syringae در شرایط آزمایشگاهی
فایقه اطمینانی* و ادیبه اطمینانی
ایران، سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان
تاریخ دریافت: 10/1/96 تاریخ پذیرش: 22/2/97
چکیده
Pseudomonas syringae. pv.syringae عامل شانکر درختان میوه هسته دار، یکی از مهم ترین بیمارگرهای گیاهی در جهان است. پس از جمع‌آوری گیاهان از مناطق مختلف استان کردستان و تهیه عصاره الکلی (اتانول 70 درصد)، حداقل غلظت مهارکنندگی MIC و غلظت کشندگی MBC روی سویه باکتری مورد ارزیابی قرار گرفت. میانگین قطر هاله عدم رشد عصاره های الکلی گیاه آویشن و به لیمو اختلاف معنی داری با تیمار شاهد نشان دادند. حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) عصاره الکلی آویشن و به لیمو به ترتیب 65/0 و 31/1 و همچنین حداقل غلظت کشندگی (MBC) عصاره های مذکور به ترتیب 31/1 و 62/2 میلی گرم در میلی لیتر محاسبه گردید. باکتری سودوموناس سرینگه نسبت به آنتی بیوتیکهای تتراسایکلین، اریترومایسین، جنتامایسن، نالیدیکسیک اسید به ترتیب با قطر هاله 25، 15، 25، 27 میلی متر حساس و نسبت به آنتی بیوتیک پلی میکسین با قطر هاله 15 میلی متر متوسط تشخیص داده شد و قطر هاله عدم رشد برای اکسی کلرورمس 15 میلی متر ملاحظه گردید.
با توجه به نتایج این مطالعه، عصاره گیاهان آویشن و به لیمو اثرات معنی داری در کنترل باکتری مذکور در شرایط آزمایشگاهی دارند که با تحقیقات بیشتر می توان از آنها به عنوان جایگزین مناسبی برای سموم استفاده نمود.
واژه های کلیدی: آویشن، به لیمو، سودوموناس، شانکر
* نویسنده مسئول، تلفن: 08733241173 ، پست الکترونیکی: agriculture.student@yahoo.com
مقدمه
درختان میوه هسته‌دار به دلیل ارزش غذایی، دارویی و خوش‌طعمی همواره مورد توجه بوده است سرانه مصرف این محصولات در جهان و ایران رو به افزایش است (12 و 14). بیماریهای مختلفی در جهان موجب کاهش عملکرد محصول این درختان می‌شوند که یکی از مهم‌ترین آنها، بیماری باکتریایی شانکر درختان هسته‌دار است. شانکر درختان هسته‌دار به اسامی دیگری از قبیل گموز باکتریایی، بلاست شکوفه، بلاست غنچه و مرگ سرشاخه نیز شناخته می‌شود، عامل بیماری توسط پاتوارهای Pseudomonas syringae از جمله پاتوار Pseudomonas syringae pv. syringae ( Pss) ایجاد می‌شود. این پاتوار دارای دامنه میزبانی وسیعی است به گونه‌ای که تا به حال بیش از 180 گونه گیاهی از جنسهای مختلف از جمله درختان میوه هسته‌دار، دانه‌دار، حبوبات، نیشکر، گندم، برنج و گیاهان زینتی ایجاد بیماری نموده و خسارت وارد می‌کند، اما درختان گیلاس، هلو، گوجه، بادام و زردآلو از مهم‌ترین میزبانان آن به شمار می‌روند. ازنظرخسارتاقتصادییکیازمهم‌ترینبیماریهایدرختانمیوههسته‌داربهشمارمی‌رود که این خسارت، 16 الی 75 درصد در باغهای جوان برآورد می‌شود (8). در اثر این بیماری، تغییر رنگ، تیره شدن قسمتی از پوست تنه و بروز شانکر حادث می‌شود که در مواردی قسمتی از درخت یا تمام آن سبز خشک می‌شود، ریشه‌ها سالم مانده و تولید پاجوشهای زیادی می‌کنند. در برخی از درختان هم، مانند زردآلو بر اثر حمله بیماری گاهی فقط بخشی از درخت دچار پژمردگی و خشکیدگی می‌گردد. به طور معمول بیماری به شکوفه‌ها و شاخه‌های گل‌دهنده آسیب وارد نموده و در شرایط جوی مساعد، ضمن خشک نمودن شکوفه‌ها و شاخه‌های گل‌دهنده، موجب مرگ سریع شاخه‌ها می‌گردد. این بیماری هم اکنون از استانهای مازندران، اصفهان، چهار محال بختیاری، خراسان، فارس، تهران و کردستان گزارش شده است و همه ساله موجب خسارتهای جبران ناپذیری به درختان میوه می‌گردد (2 و 10). در واقع می‌توان گفت حضور این بیماری نه تنها در بسیاری از نقاط کشور، بلکه در جهان از چالشهای همیشگی باغداران بوده و مدیریت آن از اصلی‌ترین دغدغه‌های محققان است اگر چه اقدامات شیمیایی مختلفی از جمله مبارزه شیمیایی به کمک محلولهای بردو در بهار قبل از شکوفه‌دهی به کشاورزان به وفور توصیه شده است، و یا از اکسی‌کلرور مس و آنتی‌بیوتیکهای استرپتومایسین و اریترومایسین برای کنترل بیماری کمک گرفته‌اند، که علاوه بر مقرون به صرفه نبودن موجب بروز مقاومت در جمعیتهای باکتریایی شده و در بسیاری از کشور‌های پیشرفته اجازه مصرف ندارد به طور کلی در طولانی مدت هیچ یک از این راه حلها نتوانسته نتیجه مطلوبی را در پی داشته باشد. در عین حال به نگرانیهای بشر در رابطه با مصرف سموم هم افزوده است. مصرف سموم در کنار، اتلاف سرمایه، تحمیل هزینه مضاعف به کشاورزان و در نهایت اضافه شدن قیمت محصول برای مصرف‌کننده، مشکلات جانی و زیست‌محیطی به مراتب خطرناک‌تری را به دنبال دارد که امروزه این مشکلات بر همگان محرز است. لذا بایستی به دنبال راه‌حلی طبیعت دوستانه‌تر بود.
از دیرباز گیاهان دارویی همواره مورد توجه بوده‌اند علی الخصوص که در دهه‌های اخیر به دلیل خاصیت ضد میکروبی آنها بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. میزان و نوع متابولیتهای موجود در اندامهای مختلف گیاه بر حسب شرایط اکولوژیکی متفاوت است از جمله گیاهان دارویی می‌توان به آویشن و به لیمو اشاره کرد.
آویشن با نام علمی Thymus vulgaris از قدیمی ترین گیاهان دارویی جهان و متعلق به تیره نعناعیان است. در این گیاه ترکیبات مختلفی از قبیل ترکیبات تانن، فلاونویید، ساپونین و مواد تلخ، ترکیبات فنولی همانند تیمول، کارواکرول، پاراسمین، لینالول، سینئول، تریپنوئید، گلیکوزید، کافئیک و رزمارینیک اسید گزارش شده است. تیمول ترکیبی فنولی و مهم‌ترین ماده مؤثره آن بوده و ترکیب مهم دیگر آن کارواکرول است که به خوبی در الکل و حلالهای آلی حل می‌شوند و این مواد عمدتاً در طی رشد گیاه در برگهای جوان ذخیره می‌گردند که در خاصیت ضد میکروبی آن نقش به سزایی دارد (9).
به لیمو با نام علمی Aloysia triphylla یکی از گیاهان بومی کشور ایران است که امروزه در شمال کشور کشت می‌گردد. علاوه بر آن گونه‌های بومی نیز در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری ایران وجود دارند. این گیاه از خانواده شاه پسند با بیش از 200 گونه است. به لیمو برگهای سبز و روشن با بوی مشابه با لیمو دارد ترکیبات مختلفی از قبیل لیمونن و 1-8 سینوئل، ژرانیول، مگا ژرانیول و کارمن فنیل اکسید از ترکیبهای اساسی مختلفی در برگ لیمو گزارش شده است (11 و 13). این تحقیق با هدف بررسی اثر ضد باکتریایی عصاره های به لیمو و آویشن بر باکتری سودوموناس سرینگه انجام پذیرفت.
مواد و روشها
این مطالعه، یک مطالعه تجربی-آزمایشگاهی با محتوای کاربردی بود. به منظور آماده‌سازی عصاره های الکلی گیاهان آویشن و به لیمو، گیاهان مذکور از کوه آبیدر و عطاری شهرستان سنندج به ترتیب تهیه گردید و پس از تأیید توسط مرکز تحقیقات و آموزش جهاد کشاورزی، برای مطالعه در نظر گرفته شد. سپس برای تهیه عصاره اتانولی، 100 گرم از پودر خشک شده با 500 سی سی اتانول 70 درصد، مخلوط، و به مدت 24 ساعت در دمای اتاق (22 درجه سانتی گراد) نگهداری شد. سپس عصاره به دست آمده توسط کاغذ صافی فیلتر شده وارد دستگاه روتاری اواپریتورEV311 Lab Tech با سرعت 100 دور در دقیقه و دمای 40 درجه سانتی‌گراد (برای حذف اتانول) گردید. سپس عصاره الکلی تهیه شده در دمای 40 درجه سانتی گراد در انکوباتور خشک شد (4).
فعال‌سازی باکتریها: برای فعال‌سازی سویه باکتری، از محیط‌کشتهای نوترینت براث و تریپتون سویا براث استفاده گردید و لوله‌های آزمایش محتوی سوسپانسون باکتری در دمای 28 درجه سانتی‌گراد به مدت 24 ساعت در گرمخانه Memmert نگهداری گردیدند.
کشت باکتری: 24 ساعت پس از فعال‌سازی نمونه‌ها، باکتری در دمای 28 درجه سانتی‌گراد، در زیر هود لامینار، کنار شعله چراغ الکلی و در شرایط استریل با استفاده از لوپ میکروبی بر محیط‌کشت نوترینت آگار به صورت خطی (streak) کشت گردید.
تعیین قطر هاله عدم رشد: مطابق با استانداردهای آزمایشگاهی و کلینیکی (CLSI) پروتکل M45-A برای تعیین قطر هاله عدم رشد از روش دیسک دیفیوژن استفاده گردید. در واقع دراین روش، 96/10 میلی‌گرم از عصاره خشک شده آویشن و به لیمو حاصل از حلال الکلی وزن گردید و در 1 میلی‌لیتر الکل 96 درصد حل گردید. سپس بر روی دستگاه شیکر به مدت 2 ساعت نگهداری گردید. محلول حاصل را از فیلتر میکروبی 22/0 عبور داده شد تا سترون شود. دیسکهای بلانک سترون را به محلول اضافه گردید و در فور memert 30 درجه سانتی‌گراد برای 24 ساعت نگهداری گردید تا کاملاً خشک شود. بعد از آن از کشت تازه باکتریها، سوسپانسیونی با غلظت نیم‌مک فارلند (× 1085/1 باکتری در میلی‌لیتر ) درمحیط تریپتون سویا براث تهیه شد و کاملاً به صورت چمنی در سطح محیط‌کشت مولر هینتون آگار پخش گردید، دیسک بر روی محیط با پنس سترون قرار داده شد. برای کنترل منفی، دیسک بلانک سترون تنها در اتانول70 درصد قرار داده شد. برای کنترل مثبت هم از دیسکهای آنتی بیوتیک استفاده گردید. سپس پلیت حاوی باکتریها و دیسکها برای 24 ساعت در گرمخانه، 26 درجه سانتی‌گراد قرار داده شد. میانگین قطر هاله عدم رشد توسط کولیس برحسب میلی‌متر اندازه‌گیری گردید.
بررسی کمی حساسیت به روش سریالهای رقتی: در این روش جهت تعیین نسبی حداقل غلظت رشد باکتری (MIC) از عصاره الکلی سریهای رقت 2/1، 4/1، 8/1، 16/1، 32/1 در محیط مولر هینتون براث تهیه شد. مطابق دستورالعمل مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران شماره 5875 (نگهدارنده‌ها-تعیین حداقل غلظت بازدارنده (MIC)–روش آزمون میکروبیولو‍ژی) 13 لوله آزمایش برای هر سویه، در فور با دمای 160 درجه سانتی‌گراد نگهداری گردید تا کاملاً سترون شود. سپس در لوله‌های شماره 2 تا 10، 1000 میکرولیتر از تریپتون سویا براث ( با اسیدیته 7) توزیع گردید. لوله‌ها در اتوکلاو با دمای 121 درجه سانتی‌گراد 15 دقیقه سترون شدند. سپس درون لوله شماره 1، 1000 میکرولیتر از عصاره الکلی خالص ریخته شد و در لوله شماره 2، 1000 میکرولیتر عصاره خالص اضافه گردید. بعد از حل شدن کامل از لوله شماره 2، 1000 میکرولیتر برداشته و به لوله شماره 3 منتقل گردید تا رقت 1:4 حاصل گردد. این کار تا لوله شماره 10 تکرار گردید. در نهایت از لوله شماره 10، 1000 میکرولیتر خارج گردید تا حجم تمام لوله‌ها مشابه باشد. در نهایت برای هر سه تکرار رقتهای زیر فراهم گردید. به تمام لوله‌ها 1000 میکرولیتر از باکتری با غلظت نیم‌مک فارلند (108×5/1) CFU/ml اضافه گردید تا شرایط برای تمام تیمارهای آزمایش مشابه باشد.
تعیین MBC: برای تعیین MBC، بعد از تهیه محیط‌کشت مولر هینتون آگار در پلیتهای 10 سانتیمتری توزیع گردید و هر کدام از پلیتها به ده قسمت مساوی تقسیم گردید. سپس از لوله شماره 1 تا لوله شماره 10 MIC، عصاره الکلی ، 10 میکرولیتر را برداشته و به پلیت اضافه گردید و در دمای 28 درجه سانتی‌گراد در انکوباتور نگهداری گردید.
تجزیه و تحلیل آماری: برای آنالیز آماری داده‌ها از نرم افزارSPSS V.20 در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام پذیرفت و برای مقایسه میانگین داده ها از آزمون آماری DUNCAN استفاده شد.
نتایج
نتایج مربوط به قطر هاله عدم رشد در جدول 1 نشان داده شده است. بیشترین قطر هاله عدم رشد مربوط به عصاره الکلی آویشن با قطر هاله 18 میلی متر و پس از آن مربوط به عصاره الکلی به لیمو با قطر هاله عدم رشد 57/0+66/8 میلی متر گزارش شد.
جدول 1- میانگین قطر هاله عدم رشد دیسکهای حاوی عصاره‌های الکلی آویشن و به لیمو بر باکتری سودوموناس سرینگه
|
|
N |
Mean |
Std. Deviation |
Std. Error |
95% Confidence Interval for Mean |
Minimum |
Maximum |
|
|
Lower Bound |
Upper Bound |
|||||||
|
1.00 |
3 |
18.0000 |
1.00000 |
.57735 |
15.5159 |
20.4841 |
17.00 |
19.00 |
|
2.00 |
3 |
8.6667 |
.57735 |
.33333 |
7.2324 |
10.1009 |
8.00 |
9.00 |
|
Total |
6 |
13.3333 |
5.16398 |
2.10819 |
7.9141 |
18.7526 |
8.00 |
19.00 |
همچنین طبق جدول CLSI (جدول 2) نشان داده شده، که باکتری سودوموناس سرینگه نسبت به آنتی بیوتیکهای تتراسایکلین، اریترومایسین، جنتامایسن، نالیدیکسیک اسید به ترتیب با قطر هاله 25، 15، 25، 27 میلی متر حساس و نسبت به آنتی بیوتیک پلی میکسین با قطر هاله 15 میلی متر متوسط تشخیص داده شد و قطر هاله عدم رشد برای اکسی کلرورمس 15 میلی متر ملاحظه گردید (شکل 1).
جدول 2- میانگین قطر هاله عدم رشد دیسکهای حاوی آنتی‌بیوتیکهای مختلف بر روی باکتری سودوموناس سرینگه (میلی متر)
|
دیسک آنتی بیوتیک |
CLSI |
|||
|
|
سودوموناس سرینگه |
مقاوم |
متوسط |
حساس |
|
تتراسایکلین |
25 |
14≤ |
15-18 |
19≥ |
|
اریترومایسین |
15 |
11≤ |
12-14 |
15≥ |
|
جنتامایسین |
25 |
12≤ |
13-14 |
15≥ |
|
نالیدیکسیک اسید |
27 |
14≤ |
15-20 |
≥21 |
|
پلی میکسین |
15 |
13≤ |
14-18 |
19≥ |
شکل1- بررسی هاله عدم رشد سویه باکتریایی سودوموناس سرینگه در حضور آنتی بیوتیکها و اکسی کلرور مس
طبق مقادیر MIC و MBC ارائه شده در (جداول 3 و 4) حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی عصاره الکلی آویشن برای باکتری سودوموناس سرینگه به ترتیب 65/0 و 31/1 میلی گرم در میلی متر و حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی عصاره الکلی به لیمو به ترتیب 31/1 و 62/2 میلی گرم در میلی لیتر محاسبه گردید.
جدول 3- مقدار MIC و MBC عصاره های الکلی آویشن بر باکتری سودوموناس سرینگه
|
باکتری |
MIC |
MBC |
|
سودوموناس سرینگه |
65/0 |
31/1 |
جدول 4- مقدار MIC و MBC عصاره های الکلی به لیمو بر باکتری سودوموناس سرینگه
|
باکتری |
MIC |
MBC |
|
سودوموناس سرینگه |
31/1 |
62/2 |
بحث
کشت درختان میوه هسته‌دار در مناطق مختلف استان کردستان قدمتی دیرینه دارد. بیماریهای مختلفی موجب کاهش عملکرد محصول این درختان می‌شوند که یکی از مهم‌ترین آنها، بیماری باکتریایی شانکر درختان هسته‌دار است.
بیماری شانکر باکتریایی در باغهای درختان میوه هسته‌دار از سالها پیش وجود داشته است که از نظر خسارت اقتصادی حائز اهمیت است. این خسارت 16 الی 75 درصد در باغهای جوان برآورد می‌شود (8). در اثر این بیماری میوه‌ها کوچک و بد شکل شده و بازارپسندی خود را از دست می‌دهند. نشانه‌های بیماری به رقم، سن درخت، بافت مورد حمله و نژاد بیمارگر بستگی دارد. معمولاً در سالهایی که در طول شکوفه‌دهی و یا مدت کوتاهی بعد از آن، هوای سرد و مرطوب حادث شود، خسارت آن شدیدتر خواهد بود. اصلی‌ترین خسارت این بیماری، برگریزی شدید درختان است که در نهایت به ضعیف شدن درخت و خشک شدن کامل درختان منجر می‌شود. عدم آشنایی باغداران با این بیماری و همچنین کنترل نسبتاً مشکل آن از جمله مهم‌ترین عوامل افزایش خسارت و نابودی درختان است (6). یکی از مهم‌ترین راه حلها برای کنترل این بیماری، استفاده از سموم شیمیایی است. کاربرد سموم شیمیایی از جمله باکتری کشها به دلیل وجود ترکیبات مسی برای مبارزه با بیماریهای مختلف به کار می روند اما استفاده بیش از اندازه از این ترکیبات در باغات و مزارع کشاورزی سبب ایجاد آلودگی در محیط زیست گردیده و به عنوان یک آلاینده خاک مطرح می‌باشد به طوری که Pietzark and Mcphail (2004) بیان داشتند که حضور غلظت بالای ترکیبات مسی حاصل از سموم در باغات مختلف کشاورزی از جمله در هند 11-320mg/kg و فرانسه 100-1500 mg/kg است (15). در مورد معایب ترکیبات مسی نیز می‌توان به تأثیر پایین و مشکلات گیاه سوزی اشاره نمود. همچنین این ترکیبات، پایدار بوده و در چرخه‌های اکولوژیک وارد می‌شوند. مصرف این ترکیبات باعث تجمع مس در خاک و منابع آبی می شود. از آن جایی که مس و ترکیبات مسی خاصیت باکتری کشی دارند، لذا اثرات بسیار مخربی بر میکروارگانیسمها گذاشته و بدین ترتیب از فرآیند تجزیه مواد آلی در خاک جلوگیری می کند (محمودی و همکاران، 1389 : 5) استفاده نمودن در طولانی مدت نتوانسته نتیجه مطلوبی را در پی داشته باشد (9). در عین حال به نگرانیهای بشر در رابطه با مصرف سموم هم افزوده است. در این خصوص افزایش آگاهی متخصصین و عموم مردم از خطرات ناشی از تماس کوتاه مدت و دراز مدت، شامل سرطان‌زایی، بیماریهای سیستم عصبی، تنفسی و زاد آوری و .. توجه عموم و دولتمردان را به خود جلب نموده است. امروزه آلودگی محیط زیست به صورت یک مسئله جهانی در آمده است. سموم کشاورزی یکی از اصلی‌ترین آلاینده‌های آن به حساب می‌آید. وجود سموم شیمیایی در آب‌های زیرزمینی برای انسان بسیار خطرناک است. به همین دلیل در برخی کشور‌ها، برنامه‌های کاهش مصرف سموم شیمیایی توسط دولتها اجباری شده است. یکی از مهم‌ترین راه حلها، استفاده از ترکیبات طبیعی به عنوان جایگزین سموم شیمیایی است.
عصاره های گیاهی از زمانهای دور به دلیل خواص ضد میکروبی آنها در درمان بیماریهای مختلف به کار رفته اند. در پژوهشی که به منظور بررسی اثر عصاره مرزه، رزماری و اسطوخودوس بر باکتری Rhizobium radiobacter صورت پذیرفت، کنترل معنی دار باکتری مذکور گزارش گردید. اسطوخودوس با 100 درصد بازدارندگی بیشترین و مرزه و رزماری با 6/99 درصد و 5/99 درصد اثر مطلوبی بر جای می گذارد. اکسی کلرور مس اثرات کمتری در حدود 44/38 درصد نشان داد (1). در این پژوهش عصاره آویشن با میانگین قطر هاله عدم رشد 18 میلی متر بیش از ترکیب اکسی کلرور مس با قطر هاله 15 میلی متر قادر به کنترل باکتری سودوموناس سرینگه گردید. تحقیقات حسن زاده و همکاران (3) در مطالعه گسترده ای که در رابطه با اثر 270 اسانس و عصاره گیاهی بر عامل بیماری آتشک سیب و گلابی انجام پذیرفت، گزارش نمود که عصاره گیاه آویشن بهتر از دیگر گیاهان قادر به کنترل باکتری عامل بیماری است. محمودی و همکاران (9) در بررسی اثر عصاره گیاهان نعناع، مریم گلی، زیره، کاکوتی و زنیان به ترتیب با میزان بازدارندگی 3/6، 17/6، 77/5، 57/5، 77/4 سانتیمتر بالاترین میزان بازدارندگی و اسانس گیاهان بومادران، گشنیز، گلپر وعصاره مریم گلی کمترین اثر را نشان دادند. عصاره آبی چریش بیشترین میزان بازدارندگی و عصاره آبی آنغوزه و آویشن هیچ گونه تأثیری در رشد باکتری نداشتند. در بررسی اثر عصاره های گیاهی بر باکتری سودوموناس سرینگه اسانس آویشن، زنیان، زیره و نعناع، با بازداری 27/3، 22/2، 17/2، 2 سانتیمتر بیشترین اثر و کاکوتی ، گشنیز و رزماری دارای اثر متوسط بوده و اسانس مریم گلی و آنغوزه تأثیری در جلوگیری از رشد باکتری نداشتند.
طاهری عزیز آبادی و همکاران (1392) به منظور بررسی خاصیت ضد باکتریایی عصاره برگی گیاه دارویی به لیمو، از عصاره های این گیاه در غلظتهای مختلف 50، 100، 200 میلی گرم بر میلی لیتر استفاده نمودند انها دریافتند که غلظت 200 میلی گرم بر میلی لیتر عصاره برای باکتری سودوموناس سرینگه با میانگین قطر هاله 10 میلی متر بیشترین اندازه هاله رشد را به خود اختصاص داده است که با نتایج این پژوهش مطابقت دارد (4).
در پژوهش دیگری طبرسا و همکاران (1395) به بررسی اثر ضد باکتریایی عصاره برگ به لیمو بر روی باکتریهای اشریشیاکلای و استافیلوکوکوس اورئوس پرداختند نتایج نشان داد که غلظتهای مختلف عصاره اتانولی برگ به لیمو موجب کاهش تعداد باکتریها گردید به گونه‌ای که هر چه به غلظت عصاره در زمانهای مختلف افزوده می‌شود، تعداد باکتریها کاهش می‌یابد و این کاهش با افزایش زمان بیشتر می‌شود (5).
علیمی و جهان تیغ (7) در بررسی اثر چندین عصاره گیاهی دارویی بر کنترل عامل بیماری بلاست مرکبات دریافتند که عصاره های گیاهان دارویی مختلفی از قبیل ریحان، پونه، رزماری، اسطوخودوس، آویشن و گزنه در شرایط آزمایشگاهی بهتر از اثر آنتی بیوتیکها و ترکیبات اکسی کلرور در شرایط آزمایشگاهی بود. اما در شرایط باغی گزارش نمودند که بین تیمارهای عصاره های گیاهی، آنتی بیوتیک و سموم اختلاف معنی داری مشاهده ننمودند، اما به هر حال کارآیی آنها در شرایط باغی عصاره های این گیاهان معادل مبارزه شیمیایی بوده است.
به نظر می‌رسد که با مطالعه عصاره گیاهان دارویی مناطق مختلف در مناطق با پوشش گیاهی متفاوت و بررسی خواص ضد میکروبی آن بتوان از این ترکیب طبیعی به جای سموم شیمیایی استفاده نمود. این ترکیبات بر خلاف سموم شیمیایی خاصیت گیاه سوزی ندارند. در این پژوهش ثابت شد که عصاره‌های حاصل از حلال الکلی گیاهان آویشن و به لیمو کردستان بر باکتریهای سودوموناس سرینگه در شرایط آزمایشگاه مؤثر باشد و از آنجا که پیدایش اشکال مقاوم باکتریها در برابر سموم شیمیایی غالباً به میزان زیاد به وقوع می‌پیوندد و از طرفی همراه با تحمیل هزینه‌های جانبی و عوارض زیستی خطرناک است، لذا یافتن ترکیباتی طبیعی (از جمله عصاره های گیاهی) با خاصیت ضد میکروبی، به دلیل ماهیت طبیعی و ایمن بودن آن برای سلامت انسان و محیط زیست می‌تواند با مطالعات بیشتر توصیه گردد.
تشکر و قدردانی
این تحقیق با حمایت مادی و معنـوی باشـگاه پژوهشگران
جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج انجام پذیرفته است. لذا نویسندگان مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را نسبت به ریاست باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان واحد سنندج ابراز می‌دارند. ضمناً بین نویسندگان تعارض منافع وجود ندارد.
', './data/cell/coversheet/cover_fa.jpg'))
دوره 33، شماره 2
تیر 1399صفحه 136-143
- تاریخ دریافت: 10 فروردین 1396
- تاریخ بازنگری: 14 شهریور 1396
- تاریخ پذیرش: 22 اردیبهشت 1397