اثرات متقابل ضد باکتریایی اسانس رزماری و اسانس اسطوخودوس برروی دو باکتری گرم مثبت و سه باکتری گرم منفی در محیط آزمایشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه مازندران

2 کارشناس ارشد میکروبیولوژی گروه زیست شناسی دانشکده علوم پایه دانشگاه ایلام

چکیده

اسانس های روغنی نمونه بعد از خشک شدن گیاه در سایه، به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر جداسازی شدند. اثرات ضد باکتریایی این گیاهان توسط روش انتشار از دیسک وتهیه رقت های متوالی ارزیابی شدند. به منظور کنترل و استاندارد بودن روش، از دیسک های آنتی بیوتیکی و سویه های استاندارد باکتریال استفاده شد. اثرات متقابل نشان داد که در رقت های 1، 2/1 و4/1 اثر بازدارنده گیاه اسطوخودوس بر روی پنج باکتری مختلف با هم نسبت به گیاه رزماری بیشتر و معنی دار است. مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله ممانعت از رشد بین باکتری ها و رقت های دو گیاه نشان داد که رقت 1 اسانس ها بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابیلیس دارد. همچنین مقایسه اثرات مختلف اسانس های اسطوخودوس و رزماری بر روی پنج باکتری مختلف با یکدیگر نشان داد که رقت 1، 2/1 و 4/1 اسانس اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابیلیس نسبت به باکتری های دیگر دارد و اثر بازدارندگی آن نسبت به گیاه رزماری بیشتر و معنی دار بود. تعیین میزان MIC و MBC اسانس اسطوخودوس و رزماری نشان داد که اثر باکتریواستاتیک اسانس ها بر روی باکتری ها بجز انتروباکتر فکالیس مشابه است البته اثر باکتریوسایدی اسانس ها بر روی تمام باکتری ها بجز باکتری استافیلوکوکوس اپیدرمیدیسمشابه می باشد. نتایج روش انتشار از دیسک نیز در مقایسه با دیسک های آنتی بیوتیک، تاثیر این گیاه را در مقایسه با دیسک های جنتامایسین واسترپتومایسین، درمقابل رشد پنج سویه مورد مطالعه نشان داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Anti-bacterial interactions Rosemary (Officinalis rosmarinus) and essential oils of lavender (Lavandula stoechas) on two Gram-positive and three Gram- negative bacteria in vitro

نویسندگان [English]

  • salman ahmady-asbchin 1
  • Mohammad Javad Mostafapour 2

1 Mazandaran University

2 Ilam University

چکیده [English]

The aim of this study was to investigate the effects of lavender and rosemary essential oil has antibacterial. Essential oil sample after drying in the shade, to hydrodistillation using a Clevenger apparatus were isolated. The antibacterial effects of Han dilution preparation were evaluated by disc diffusion method. In order to standardize the method of antibiotic disks and ATCC bacteria were used. Results showed that the interactions between plants and diluted in a dilution of 1, 2/1 and 4/1 deterrent effect of lavender plants on five different bacteria than the rosemary plant more meaningful. As the diameter of growth inhibition compared the interactions between bacteria and dilution of the plant showed the highest inhibitory effect on oil dilution 1 is P.mirabilis Comparison of the effects of essential oils of lavender and rosemary together on five different bacteria showed that dilution of 1, 2/1 and 4/1 lavender oil P.mirabilis maximum inhibitory effect on bacteria other than its deterrent effect Rosemary plant was the most significant. Determination of MIC and MBC of lavender and rosemary essential oils showed a bacteriostatic effect on bacteria than similar E.fecalis .The bactericidal effects on all bacteria, but bacteria S.epidermis essence is the same. Evaluation of disk diffusion method in comparison with antibiotic discs, the effect of the plant compared to gentamicin disk Streptomycin against five strains of five different bacteria showed. The results of this study and other studies show that the essence of medicinal plants can be used instead of chemical drugs to treat the infection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • lavender
  • Rosemary
  • anti-bacterial
  • oil

اثرات متقابلضد باکتریاییاسانسرزماریو اسانساسطوخودوس روی دو باکتریگرم مثبت و سه باکتری گرم منفی در محیط آزمایشگاهی

سلمان احمدی اسب چین1* و محمد جواد مصطفی پور2

1 بابلسر، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی سلولی و مولکولی

2 ایلام، دانشگاه ایلام، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی

تاریخ دریافت: 17/5/94                                تاریخ پذیرش: 3/9/95

چکیده

اسانسهای روغنی نمونه بعد از خشک شدن گیاه در سایه، به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر جداسازی شدند. اثرات ضد باکتریایی این گیاهان توسط روش انتشار از دیسک وتهیه رقتهای متوالی ارزیابی شدند. به منظور کنترل و استاندارد بودن روش، از دیسکهای آنتی بیوتیکی و سویه های استاندارد باکتریال استفاده شد. اثرات متقابل نشان داد که در رقتهای 1، 1به2 و1به4 اثر بازدارنده گیاه اسطوخودوس بر روی پنج باکتری مختلف با هم نسبت به گیاه رزماری بیشتر و معنی دار است. مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله ممانعت از رشد بین باکتریها و رقتهای دو گیاه نشان داد که رقت 1 اسانسها بیشترین اثر بازدارندگی را بر باکتری پروتئوس میرابیلیس دارد. همچنین مقایسه اثرات مختلف اسانسهای اسطوخودوس و رزماری روی پنج باکتری مختلف با یکدیگر نشان داد که رقت 1، 1به2 و1به4  اسانس اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را بر باکتری پروتئوس میرابیلیس نسبت به باکتریهای دیگر دارد و اثر بازدارندگی آن نسبت به گیاه رزماری بیشتر و معنی دار بود. تعیین میزان MIC و MBC اسانس اسطوخودوس و رزماری نشان داد که اثر باکتریواستاتیک اسانسها روی باکتریها به جزباکتریانتروباکتر فکالیس مشابه است البته اثر باکتریوسایدی اسانسها روی تمام باکتریها بجز باکتری استافیلوکوکوس اپیدرمیدیسمشابه می باشد. نتایج روش انتشار از دیسک نیز در مقایسه با دیسکهای آنتی بیوتیک جنتامایسین واسترپتومایسین، تآثیر این گیاه را درمقابل رشد پنج سویه مورد مطالعهنشان داد.

واژه های کلیدی: اسطوخودوس، رزماری، اثرات ضد باکتریال، اسانس

* نویسنده مسئول، تلفن: 35302442-011 ، پست الکترونیکی: sa.ahmadi@umz.ac.ir

مقدمه

 

طی سالیان متمادی داروهای طبیعی به خصوص گیاهان دارویی اساس و حتی در برخی موارد تنها وسیله درمان محسوب می شدند و در عین حال مواد اولیه موجود در آنها در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می گرفتند (6).اوایل قرن بیستم پیشرفت علم شیمی و کشف سیستمهای پیچیده سنتز ترکیبات آلی منجر به توسعه صنعت داروسازی و جایگزینی داروهای صناعی به جای داروهای گیاهی گردید. اما همزمان با پیشرفت در تولید داروهای شیمیایی جدید و آنتی بیوتیکهای مختلف به تدریج اثرات مضر این داروها ظاهر شدند و از دهه 1950 باکتریهای بیماریزای متعددی به آنتی بیوتیکها مقاومت نشان دادند که این مقاومت همچنان در حال گسترش است (1و31). بنابراین بهره گیری از داروهای گیاهی به عنوان جایگزین داروهای شیمیایی و آنتی بیوتیکها مورد بررسی قرار گرفت که یکی از این گیاهان تیره نعناع (Labiatae) است که در حال حاضر انجمنهای گیاه شناسی معتبر جهان این تیره را با نام لامیاسه (Lamiaceae) می شناسند (30). گونه های تیره نعناع تقریباً در سراسر جهان پراکنده اند و به طور خاصی در مناطق مدیترانه ای تجمع دارند. جنسهای اسطوخودوس (Lavandula)، آویشن (Thymus)، مریم گلی
(Salvia officinalis) و رزماری (Rosmarinus) از گیاهان اصلی متعلق به منطقه مدیترانه ای بوده و در نواحی آفریقا و هند وجود دارد (2). در سالهای اخیر تحقیقات زیادی در زمینه اثرات بازدارندگی مواد طبیعی در برابر میکروارگانیسم ها صورت گرفته است. در این رابطه استفاده از ترکیباتی که برای انسان غیرسمی بوده و اثرات جانبی نداشته باشد ضروری است. اسانسها ترکیبهای معطری هستند که در اندامهای مختلف گیاه یافت می شوند. به علت تبخیر این ترکیبها در اثر مجاورت با هوا و در درجه حرارت عادی، آنها را روغنهای اتری، روغنهای فرار و یا روغنهای اسانسی نیز می نامند (18). اسطوخودوس، گیاهی علفی یکساله بوده و به صورت بوته های کوچک دیده می شود (10). از اسانسهای روغنی این گیاه جهت مصارف درمانی- آرایشی استفاده می شود و اثرات آنتی بیوتیکی، ضدقارچی، شل کنندگی، آرامبخشی، ضد افسردگی داشته وجهت التیام سوختگی و نیش حشرات کاربرد دارند (4). اسانس روغنی این گیاه حاوی مواد آلدئید یا فنل دی ترپن الکل است که بالاترین خاصیت ضد میکروبی را دارد که ترکیبهای مشابه آن را از برگهای لاواندولا جدا نموده اند (20 و 30). تحقیقات سال 1995 اسپانیا نشان داد که قسمتهای هوایی گیاه اسطوخودوس نسبت به سایر بخشهای گیاه اثر ضد میکروبی قوی تری دارد (29). البته مشخص شده که برگ این گیاه علاوه بر دی ترپن، حاوی مقادیر زیادی الکلهای حلقوی، فلانوئیدها و اسیدهای آلی مثل کارنوزیک اسید و ساپونین است که در این بین ساپونینها خاصیت ضد باکتریایی مؤثری دارند (21).استفاده از ترکیبات گیاهی برای درمان عفونتها یک روش قدیمی در قسمتهای گسترده ای از جهان به خصوص کشورهای توسعه یافته است. توجه به گیاهان دارویی با خواص میکروبی می تواند مشکلات رایج در استفاده از آنتی بیوتیکها را احیاء کند. اسانسهای گیاهان به عنوان عوامل مهم ضد میکروبی طبیعی گزارش شده اند. از جمله، اسانس رزماری به عنوان منبعی از اسانسهای ضدمیکروبی با ترکیبات مشخص شیمیایی معرفی گردیده اند (3و33). رزماری گیاهی است از خانواده نعناع که به صورت درختچه های کوچک با دوام و دارای برگهای معطر و گلهای کوچک آبی رنگ است. در ابتدای بهار و انتهای زمستان شکوفه می دهد. ارتفاع آن 50 سانتیمتر الی 1 متر است .ساقه های آن چوبی بوده، برگهای این گیاه سبز دائمی، متقابل، با کناره های برگشته باریک و دراز، نوک تیز و نسبتاً خشن هستند (17). اسانس رزماری از ترکیباتی است که خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی آن در بسیاری از موارد به اثبات رسیده است و ترکیبات ضد میکروبی همانند ترکیبات فنلی به وفور در آن یافت می شود . از اسانس رزماری در لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می شود (18). این گیاه حاوی اسانس، اولئورزین و تانن است. اسانس رزماری شامل1 و8 سینئول، پینن، کامفر، بورنیل استات، - Dلیمونن، بورنئول، میرسن، ترپینئول، کامفن، لینالول کاریوفیلن و رزمارن است . دیگر مواد موجود در این گیاه اسید آمیرین، اپی α - کارنوزیک، کارنوزول، کریپتوتانشینون، اپی رزمانول، ایزورزمانول، نپی ترین، رمادیال و اسید رزمارینیک هستند. به طوری که برگها حاوی 5/2-5/0 درصد روغن فرار هستند . ماده اصلی روغن شامل هیدروکربن های مونوترپنه ( α وβ ) پینن، کامفن، لیمونن، کامفر ( 10-20 درصد) بونئول، سینول، لینالول و وربونیل است. رزماری در واقع شامل مقادیر متغیری از مواد آروماتیک و فرار است . فلاونوییدها ، شامل دیوسمتین، دیوسمین، ژنکوآنین، لوتئولین، هیسپیدولین و آپی ژن هستند . سایر ترپنوییدهای یافته شده در رزماری شامل تری ترپنوییدهای اولئانولیک اسیدها و اورسولیک اسیدها و دی ترپن کارنوزول است. فنلها در رزماری شامل کافئیک، کلروژنیک، لابیاتیک، نئوکلروژنیک و رزمارینیک اسید هستند. رزماری حاوی مقادیر زیادی از سالیسیلاتهاست (12، 26، 13 و 19). در طب سنتی از این گیاه جهت اثرات ضد آسم، هضم کننده غذا، آرام بخش، برطرف کننده سردرد (11) اختلالات گردش خون، افزایش قدرت بینایی، ضد رماتیسم (33) و محرک حافظه (8) استفاده می شود. همچنین اثرات فارماکولوژیکی متعددی از جمله اثر آنتی اکسیدانتی (26) تحریک فاکتور رشد عصبی (25)، فعالیت ضدمیکروبی و ضد ویروسی (21) و مهار سمیت کبدی (22) برای این گیاه گزارش شده است.  مطالعه هایی که در چین صورت گرفته حاکی از استخراج موادی ازگیاهان تیره نعناع است که خاصیت ضد میکروبی قوی از خود نشان داده است(27 و 29). در پژوهش کنونی خواص ضد باکتری اسانس اسطوخودوس و اسانس رزماری روی رشد 5 باکتری گرم مثبت و گرم منفی با استفاده از روش دیسک گذاری مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت.

مواد و روشها

استخراجاسانس­هایروغنی:             سرشاخه های برگ گیاه اسطوخودوس (Lavandula stoechas) و گیاه رزماری (Rosmarinus officinalis) در بهار 1389 از اطراف کوههای استان ایلام جمع آوری شد. بعد از شناسایی و تأیید نام علمی دو گیاه توسط گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام بخشهای هوایی در مرحله گل دهی هر یک از آنها در محلی تاریک و خشک نگهداری و به طور کامل خشک شدند پس از خشک کردن جهت استخراج اسانس مورد استفاده قرار گرفتند. اسانس روغنی اسطوخودوس مایعی زرد رنگ یا زرد مایل به سبز و اسانس روغنی رزماری ، مایعی زرد رنگ یا زرد روشن و دارای بوی مطبوعی بود به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر جداسازی شدند. در هر بار اسانس گیری، یکصد گرم از بخش های هوایی هرگیاه به صورت پودر شده در بالون یک لیتری دستگاه کلونجر ریخته شد و مقداری آب که ۴ تا ۶ برابر وزن گیاه بود، برای نرم شدن بافت های گیاه به آن اضافه گردید. سپس اسانس موجود در آن به مدت 5 ساعت بعد از تقطیر، جمع آوری شد و پس از آب گیری با سولفات سدیم و حل شدن در حلال دی متیل سولفوکساید( DMSO) اسانس گیاه جهت بررسیهای ضدباکتریایی مورد استفاده قرار گرفت (9 و24).

سویههایمیکروبی: سویه های استاندارد باکتریهای مورد آزمایش در این تحقیق ازگروه میکروب شناسی مؤسسه سرم سازی رازی کرج توسط دانشکده پیراپزشکی دانشگاه ایلام تهیه شد. این سویه ها شامل: استافیلوکوکوس اورئوس 1885 ATCC ، اشرشیا کلی 1652 ATCC، استافیلوکوکوس اپیدرمیس 2405 ATCC، انتروکوکوس فکالیس 2321 ATCC و پروتئوس میرابیلیس 2601 ATCC است.

تهیهسوسپانسیونمیکروبی: از تمام سویه ها در محیط کشت مایع مولر هینتون براث سوسپانسیون میکروبی تهیه شد به این صورت که برای هر سری آزمایش کشت تازه 24 ساعته تهیه شد  برای این کار یک لوپ از هر میکروب در cc 5  محلول محیط کشت فوق تلقیح و به مدت 24 ساعت در انکوباتور 37 درجه سانتی گراد قرار گرفت. سوسپانسیون میکروبی با افزودن نرمال سالین 9/0 درصد کدورت آن با محلول 5/0 مک فارلند مقایسه وتنظیم شد، سپس از این سوسپانسیون میکروبی برای تلقیح در محیط کشت مولر- هینتون آگار استفاده گردید(23).

بررسیخاصیتضدباکتریاسانس: برای تعیین حساسیت کیفی و کمی از سوسپانسیون تهیه شده استفاده شد در روش کیفی از انتشار در آگار به شیوه بائرکربی استفاده شد که طی آن از سوسپانسیون میکروبی استاندارد شده به روش چمنی در سطح محیط کشت مولرهینتون آگار کشت انجام شد و سپس برای بررسی خواصی ضد باکتریایی، دیسکهای کاغذی بلانک (ساخت پادتن طب) با فاصله معین از یکدیگر و از لبه پلیت روی آگار قرار داده شد و حدود 20 میکرولیتر از رقتهای 1،1 به 2، 1 به 4، 1 به 8، 1 به 16، 1 به 32 و 1 به 64 اسانس در محلول DMSO، روی دیسکها اضافه شد، از دیسکهای آنتی بیوتیک جنتامایسین و استرپتومایسین با غلظت µg/ml 10 به عنوان کنترل مثبت استفاده شد. سپس محیطهای کشت حاوی باکتریها به مدت 24 ساعت در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد قرار داده شد. سپس با اندازه گیری قطر هاله های تشکیل شده در اطراف صفحه ها، نتایج مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل از آنتی بیوتیکها را با جداول استاندارد CLSI مقایسه گردید جهت حصول اطمینان از هر یک از غلظتهای مختلف اسانس و آنتی بیوتیکها این آزمایشها برای هر سویه باکتریایی سه بار تکرار شد. همچنین آزمایشهای کمی برای تعیین حداقل غلظت مهارکننده وحداقل غلظت کشنده اسانسها انجام شد به این ترتیب آزمایش MIC در پلیت ٩٦ خانه استریل و با روش براث میکرودایلوشن انجام شد (32). ابتدا از مولر هینتون براث (مرک آلمان) µl 100 داخل چاهکهای مربوط به رقتهای مورد نظر میکروپلیت ریخته شد. سپس به اولین چاهک µl  100اسانس اضافه گردید و از خانه دوم وسوم به همین ترتیب تا خانه هفتم رقیق شدند درآخر به همه چاهکهای100µl  سوسپانسیون رقیق شده معادل لوله نیم مک فارلند اضافه گردید بعد از 24 ساعت انکوباسیون در دمای 37 درجه سانتی گراد به وسیله پایه پلیت tray-reading stand که به همین منظور ساخته شده، کف پلیت را زیر نور در آینه مشاهده گردید. وجود کدورت را که نشان دهنده رشد یا عدم رشد باکتری است، در جدول مخصوص یادداشت کرده طبق تعریف غلظت آخرین (رقیق ترین) چاهکی که هیچ کدورتی در آن ایجاد نشده است معادل MIC قرار داده شد، خانه کنترل اسانس، محیط کشت و میکروب نیز جداگانه منظور شد. برای آزمایش MBC  همه چاهکهای فاقد کدورت جداگانه بر روی محیط کشت نوترینت آگار کشت داده شد. بعد از 24 ساعت کمترین غلظتی از اسانس که باکتری در آن رشد نکرده به عنوان غلظت کشندگی MBC گزارش گردید.

آنالیز آماری: بررسی خواص ضد میکروبی در سه تکرار و در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. برای تجزیه واریانس داده ها از نرم افزار SAS و برای مقایسه میانگین داده ها از آزمون چند دامنه دانکن در سطح اطمینان 99 درصد استفاده شد.

نتایج

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده های مربوط (جدول1) نشان داد که اثر گیاه، باکتری و رقتهای مختلف و همچنین اثر متقابل بین گیاه و باکتری، گیاه و رقتهای آن، باکتری و رقت، همینطور اثرات متقابل بین گیاه ، باکتری و رقتها در سطح یک درصد معنی دار می باشد.

جدول1- تجزیه واریانس اثرات متقابل بین دوگیاه، باکتری و رقتها

منابع تغییرات

درجه آزادی

میانگین مربعات

گیاه

1

55/71**

باکتری

4

62/105**

رقت

8

54/890**

گیاه* باکتری

4

096/21**

گیاه* رقت

8

45/18**

باکتری* رقت

32

49/52**

گیاه* باکتری* رقت

32

78/7**

خطا

180

-

کل

269

-

ضریب تغییرات

34/8

-

** عدم تشابه حروف به معنای معنی دار بودن آنها است

تأثیر اثرات متقابل دو گیاه و رقتهای مختلف دو اسانس بر هر یک از باکتریها: آنالیز آماری داده ها نشان داد که تفاوت بین میانگینهای قطر هاله ممانعت از رشد حاصل از اثرات متقابل دو گیاه اسطوخودوس و رزماری و همچنین اثرات متقابل بین رقتهای مختلف دو اسانس اسطوخودوس و رزماری (به استثنای رقتهای 1 به 16 و 1 به 32) برای پنج باکتری مختلف معنی دار است (جدول 1، نمودارهای 1 و 2). بررسی اثرات متقابل قطر هاله ممانعت از رشد حاصل از تأثیر دو گیاه و رقتهای مختلف دو اسانس و آنتی بیوتیکها روی هر باکتری و سپس مقایسه باکتریها با هم نشان داد که گیاه اسطوخودوس مناسب ترین گیاه، باکتری پروتئوس میرابیلیس حساس ترین باکتری و رقت 1 مناسب ترین رقت برای هر دو اسانس جهت بازدارندگی از رشد برای کلیه باکتریها است (نمودار1).

 

 

نمودار1-  مقایسه میانگین  اثرات بین باکتریها

 

نمودار2- نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل بین رقتهای مختلف هر دو اسانس و آنتی بیوتیکها روی پنج باکتری: Gen= Gentamicin؛ Str= Streptomycin


مقایسه میانگین اثرات متقابل بین دو گیاه وپنج باکتری مختلف با یکدیگر: آنالیز داده ها نشان دادکه گیاه اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را بر باکتری پروتئوس میرابلیس داشته است و همچنین اثر متقایل آن نسبت به اثر بازدارندگی گیاه رزماری بر باکتری پروتئوس میرابلیس و باکتریهای دیگر بیشتر است البته هر دو گیاه بیشترین اثر بازدارندگی را بر باکتری پروتئوس میرابلیس دارد و تفاوت آنها با هم و دیگر باکتریها معنی دار بود پس از آن گیاه اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب بر روی استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس. داشت که اثر متقابل آن نسبت به اثر بازدارندگی گیاه رزماری بر این باکتریها بیشتر بود و تفاوت آنها به جز در گیاه اسطوخودوس مؤثر بر باکتری اپیدرمیس و گیاه رزماری مؤثر بر استافیلوکوکوس اورئوس که اثر مشابه ای دارند با هم معنی دار است البته اثر بازدارندگی گیاه رزماری پس از پروتئوس میرابیلیس یه ترتیب بر باکتری استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و اشرشیا کلی بود. همان طور که ذکر شد اثر گیاه رزماری بر استافیلوکوکوس اورئوس با اثر گیاه اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس مشابه بود. پس از آن گیاه اسطوخودوس و رزماری بر باکتری انتروباکتر فکالیس کمترین اثر بازدارندگی داشتند اما اثر متقابل بازدارندگی گیاه رزماری نسبت به گیاه اسطوخودوس بر انتروباکتر فکالیس بیشتر بود و تفاوت آنها با همدیگر و با باکتریهای دیگر معنی دار بود (جدول2و نمودار2).

جدول2- مقایسه میانگین اثرات متقابل بین دوگیاه و باکتریها

گیاه

سویه باکتری

میانگین

اسطوخودوس

اشرشیا کلی

 C6

استافیلوکوکوس اورئوس

 BC185/6

استافیلوکوکوس اپیدرمیس

 D59/5

انتروکوکوس فکالیس

 G851/3

پروتئوس میرابیلیس

 A18/9

رزماری

اشرشیا کلی

 F185/4

استافیلوکوکوس اورئوس

 D74/5

استافیلوکوکوس اپیدرمیس

 E29/5

انتروکوکوس فکالیس

 FG07/4

پروتئوس میرابیلیس

 B37/6

مقایسه میانگین اثرات متقابل بین دو گیاه در رقتهای مختلف بر مهار رشد پنج باکتری با هم: مقایسه میانگین اثرات متقابل و تجزیه وتحلیل داده ها مشخص کرد که رقت 1 اسانس اسطوخودس بیشترین اثر بازدارندگی را بر پنج باکتری مختلف نسبت به سایر رقتها و آنتی بیوتیکها داشته و همچنین اثر متقابل بازدارندگی آن نسبت به رقت 1 اسانس گیاه رزماری و دیگر باکتریها بیستر و معنی دار بود. ولی پس از آن رقت 1 اسانس گیاه رزماری بیشترین اثر بازدارندگی را بر پنج باکتری مختلف نسبت به سایر رقتهای دیگر هر دو اسانس به جز آنتی بیوتیک جنتامایسین دارد. مقایسه میانگین قطر هاله ممانعت از رشد و تجزیه تحلیل داده ها مشخص کرد که رقت 1 به 2 از اسانس اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را نسبت به رقت 1 به 2 اسانس رزماری بر پنج باکتری و رقتهای دیگر و آنتی بیوتیک استرپتومایسین داشته که تفاوت آنها با هم معنی دار بود. آنالیز داده ها نشان داد که رقت 1 به 4 اسانس اسطوخودوس و آنتی بیوتیک استرپتومایسین که اثر مشابه ای با هم دارند بیشترین اثر بازدارندگی را نسبت به رقت 1 به 4 اسانس رزماری داشته است که تفاوت آن ها با هم معنی دار بود. تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان داد اثر بازدارندگی رقت 1 به 8 اسانس اسطوخودوس و رزماری با هم مشابه و تفاوت معنی داری در آنها مشاهده نشد. آنالیز داده ها نشان داد که کمترین اثر بازدارندگی را رقت 1 به 16، 1 به 32 و 1 به 64 هر دو اسانس داشت که تفاوت آنها با هم معنی دار نبود (جدول 3).        

جدول3- مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله عدم رشد بین دوگیاه و رقتهای آنها

گیاه

رقتها

میانگین

اسطوخودوس

1 (اسانس خام)

 A07/16

1 به 2

 E73/10

1 به 4

 G93/4

1 به 8

 I2

1 به 16

 J1

1 به 32

 J8/0

1 به 64

 J66/0

جنتامیسین

 B2/14

استرپتومایسین

 G5

رزماری

1(اسانس خام)

 D93/12

1 به 2

 F66/6

1 به 4

 H53/3

1 به 8

 I33/2

1 به 16

 J93/0

1 به 32

 J8/0

1 به 64

 J8/0

جنتامیسین

 B2/14

استرپتومایسین

 G5

مقایسه میانگین اثرات متقابل اسانس دو گیاه بر مهار رشد پنج باکتری مختلف بایکدیگر: آنالیز داده ها نشان داد که رقت 1 (اسانس خام) اسانسها بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابلیس داشته است که تفاوت آن با دیگر باکتریها معنی دار بود پس از آن بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب  استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، انتروکوکوس فکالیس داشت که تفاوت آنها به جز در استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و اشریشیا کولی با همدیگر معنی دار بود (جدول 4). با توحه به آنالیز آماری داده ها می توان اثر بازدارنده رقت اسانس را بر رشد باکتریها به صورت P. mirabilis > S. aureus > E. coli = S. epidermidis > E. faecalis با هم مقایسه کرد.

مقایسه میانگین اثرات متقابل اسانس دو گیاه در دو رقت 1 به 2 و 1 به 4 بر مهار رشد پنج باکتری: مقایسه میانگین قطر هاله ممانعت از رشد و تجزیه و تحلیل داده ها مشخص کرد که رقت 1 به 2 اسانسها بیشترین اثر بازدارندگی را بر استافیلوکوکوس اورئوس و پروتئوس میرابیلیس داشته که تفاوت آنها با هم و همچنین دیگر باکتریها معنی دار بود. پس از آن بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب بر باکتریهای  اشریشیا کولی، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و انتروکوکوس فکالیس P. mirabilis > S. aureus > E. coli > S .epidermidis > E.faecalis داشت که تفاوت آنها هم با همدیگر معنی دار بود (جدول4).

آنالیز داده ها نشان داد که رقت 1 به 4 اسانسها بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابلیس و بعد از آن اشریشیا کولی ، استافیلوکوکوس اورئوس ، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، انتروکوکوس فکالیس داشته است که تفاوت آنها بجز در استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، انتروکوکوس فکالیس P. mirabilis > E. coli > S. aureus > S. epidermidis = E. faecalis با همدیگر معنی دار بود. (جدول 4).

مقایسه میانگین اثرات متقابل اسانس دو گیاه در رقت 1 به 8 الی 1 به 64 بر مهار رشد پنج باکتری: تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان داد اثر بازدارندگی رقت 1 به 8  اسانسها در مورد، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، انتروکوکوس فکالیس اشریشیا کولی بیشتر از سایر باکتریهاست که تفاوت آن ها با هم و با دیگر باکتریها معنی دار بود اما رقت 1 به 8 بر روی باکتریهای پروتئوس میرابلیس و استافیلوکوکوس اورئوس اثر مشابه داشت که تفاوت آن با دیگر باکتریها معنی دار بود. در مورد رقت 1 به 16 بیشترین اثر بازدارندگی  اسانسها بر روی انتروکوکوس فکالیس اشریشیا کولی بیشتر از سایر باکتریها می باشد و تفاوت آنها هم با یکدیگر و هم با سایر باکتریها معنی دار بود اما رقت 1 به 16 بر سایر باکتریها تأثیری نداشت. آنالیز داده ها نشان داد اثر بازدارندگی رقت 1 به 32 به ترتیب بر روی انتروکوکوس فکالیس و اشریشیا کولی و مؤثر بود و تفاوت آنها با یکدیگر و هم با دیگر باکتریها معنی دار بود. البته این رقت بر سه باکتری دیگر مؤثر نبودند.

آنالیز داده ها نشان داد اثر بازدارندگی رقت 1 به 64 به ترتیب بر روی اشریشیا کولی و انتروکوکس فکالیس مؤثر بود و تفاوت آنها با یکدیگر و هم با سایر باکتریها معنی دار بود. البته این رقت بر سه باکتری دیگر مؤثر نبودند. بررسی قطر هاله ممانعت از رشد حاصل از تأثیر رقتهای مختلف اسانسها بر روی هر باکتری و سپس مقایسه باکتریها با هم نشان داد که رقت 1 مناسب ترین غلظت جهت بازدارندگی از رشد برای کلیه باکتریها می باشد.

مقایسه اثر متقابل اسانس اسطوخودوس و رزماری اسانس خام با رقت 1 به 2 بر مهار رشد پنج باکتری: آنالیز داده ها نشان داد که رقت 1 هردو اسانس بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابلیس داشته است که تفاوت آن با دیگر باکتریها معنی دار بود. البته اثر بازدارندگی رقت 1 اسانس اسطوخودوس بر پروتئوس میرابلیس نسبت به اثر بازدارندگی رقت 1 اسانس رزماری بر پروتئوس میرابلیس بیشتر است واختلاف معنی داری وجود دارد. پس از آن بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب اسانس اسطوخودوس بر اشریشیا کولی، اسانس رزماری بر استافیلوکوکوس اورئوس، اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اورئوس ، اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، اسانس رزماری بر استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس اسانس رزماری بر اشریشیا کولی و اسانس اسطوخودوس و رزماری بر انتروکوکوس فکالیس داشت که تفاوت آنها بجز در انتروکوکوس فکالیس با همدیگر معنی دار بود (جدول 5).

 

جدول 4- مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله عدم رشد بین باکتریها و رقتهای دو گیاه

باکتری

رقتها

میانگین

باکتری

رقتها

میانگین

 

 

اشرشیا کلی

1 (اسانس خام)

 F5/13

استافیلوکوکوس اورئوس

1 (اسانس خام)

E67/14

1 به 2

 J6/7

1 به 2

G17/11

1 به 4

 M5/4

1 به 4

N67/3

1 به 8

N67/3

1 به 8

S67/0

1 به 16

OP83/2

1 به 16

-

1 به 32

PQ33/2

1 به 32

-

1 به 64

QR2

1 به 64

-

جنتامیسین

H83/9

جنتامیسین

B83/16

استرپتومایسین

-

استرپتومایسین

JK67/6

 

 

 

استافیلوکوکوس اپیدرمیس

 

1 (اسانس خام)

F13

انتروکوکوس فکالیس

1 (اسانس خام)

I33/8

1 به 2

L5/5

1 به 2

M33/4

1 به 4

NO33/3

1 به 4

NO33/3

1 به 8

PQ5/2

1 به 8

NO16/3

1 به 16

-

1 به 16

QR16/2

1 به 32

-

1 به 32

R67/1

1 به 64

-

1 به 64

R67/1

جنتامیسین

 C16

جنتامیسین

G11

استرپتومایسین

I67/8

استرپتومایسین

-

پروتئوس میرابیلیس

1 به 2

A 23

 

 

 

-

-

1 به 4

D33/15

-

-

1 به 8

K33/6

-

-

1 به 16

S83/0

-

-

1 به 32

-

-

-

1 به 64

-

-

-

جنتامیسین

DE17/15

-

-

استرپتومایسین

H33/9

-

-

 

مقایسه میانگینهای قطر هاله ممانعت از رشد وتجزیه وتحلیل داده ها مشخص کرد که رقت 1 به 2 از اسانس اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را بر پروتئوس میرابلیس وهمچنین نسبت به اثر بازدارندگی رقت 1 به 2 اسانس رزماری بر پروتئوس میرابلیس و باکتریهای دیگر داشته که تفاوت آنها با هم وهمچنین دیگر باکتریها معنی دار بود. پس از آن بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اورئوس، اسانس رزماری بر  استافیلوکوکوس اورئوس، اسانس اسطوخودوس بر اشریشیا کولی، اسانس رزماری بر پروتئوس میرابلیس اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، اسانس رزماری بر اشریشیا کولی و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و اسطوخودوس و رزماری روی انتروکوکوس فکالیس داشت که تفاوت آنها هم به جز در اسانس اسطوخودوس مؤثر بر اشریشیا کولی با اسانس رزماری مؤثر بر پروتئوس میرابلیس همچنین اسانس رزماری مؤثر بر اشریشیا کولی و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس با اسانس اسطوخودوس مؤثر بر استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و همین طور برای اسانس اسطوخودوس و رزماری مؤثر بر انتروکوکوس فکالیس با همدیگر معنی دار بود (جدول 5).

 

 

جدول 5- مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله عدم رشد بین گیاه، باکتری و رقتها

گیاه

باکتری

رقت

میانگین

گیاه

باکتری

رقت

میانگین

اسطوخودوس

اشریشیا کولی

1

 D33/17

اسطوخودوس

استافیلوکوکوس اورئوس

1

GH33/14

1 به 2

N62/8

1 به 2

I67/12

1 به 4

P33/5

1 به 4

QR4

1 به 8

Q33/4

1 به 8

- Y

1 به 16

STU3

1 به 16

- Y

1 به 32

TUV67/2

1 به 32

- Y

1 به 64

VWX2

1 به 64

- Y

جنتامیسین

K67/10

جنتامیسین

D18

استرپتومایسین

- Y

استرپتومایسین

O67/6

استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس

1

H 67/13

انتروکوکوس فکالیس

1

N33/8

1 به 2

P 67/5

1 به 2

Q33/4

1 به 4

QRS67/3

1 به 4

RST33/3

1 به 8

UVW33/2

1 به 8

RST33/3

1 به 16

- Y

1 به 16

UVW33/2

1 به 32

- Y

1 به 32

X33/1

1 به 64

- Y

1 به 64

X33/1

جنتامیسین

E33/16

جنتامیسین

KL67/11

استرپتومایسین

N67/8

استرپتومایسین

- Y

پروتئوس میرابلیس

1

A67/26

 

-

-

1 به 2

B33/22

 

-

-

1 به 4

N33/8

 

-

-

1 به 8

- Y

 

-

-

1 به 16

- Y

 

-

-

1 به 32

  - Y

 

-

-

1 به 64

- Y

 

-

-

جنتامیسین

EF67/15

 

-

-

استرپتومایسین

LM67/9

 

-

-

                   

 

ادامه جدول 5-مقایسه میانگین اثرات متقابل قطر هاله عدم رشد بین گیاه، باکتری و رقتها

گیاه

باکتری

رقت

میانگین

گیاه

باکتری

رقت

میانگین

رزماری

اشریشیا کولی

1

LM67/9

رزماری

استافیلوکوکوس اورئوس

1

FG15

2/1

P67/5

2/1

LM67/9

4/1

QRS67/3

4/1

RST33/3

8/1

STU3

8/1

X33/1

16/1

TUV67/2

16/1

- Y

32/1

VWX2

32/1

- Y

64/1

VWX2

64/1

- Y

جنتامیسین

K67/10

جنتامیسین

D18

استرپتومایسین

- Y

استرپتومایسین

O67/6

استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس

1

IJ33/12

انتروکوکوس فکالیس

1

N33/8

2/1

P33/5

2/1

Q33/4

4/1

STU3

4/1

RST33/3

8/1

TUV67/2

8/1

STU3

16/1

- Y

16/1

VWX2

32/1

- Y

32/1

VWX2

64/1

- Y

64/1

VWX2

جنتامیسین

E33/16

جنتامیسین

KL67/11

استرپتومایسین

N67/8

استرپتومایسین

- Y

پروتئوس میرابلیس

1

C33/19

 

 

-

-

2/1

N33/8

 

 

-

-

4/1

Q33/4

 

 

-

-

8/1

WX67/1

 

 

-

-

16/1

- Y

 

-

-

32/1

- Y

 

 

-

-

64/1

- Y

 

 

-

-

جنتامیسین

EF6/15

 

 

-

-

استرپتومایسین

MN9

 

 

-

-

                 


مقایسه اثر متقابل اسانس اسطوخودوس و رزماری در رقت 1 به 4 الی 1 به 32 بر مهار رشد پنج باکتری مختلف با یکدیگر: آنالیز داده ها نشان داد که رقت 1 به 4 از اسانس اسطوخودوس بیشترین اثر بازدارندگی را روی پروتئوس میرابلیس داشته بعد از آن بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب اسانس اسطوخودوس بر اشریشیا کولی، اسانس رزماری بر پروتئوس میرابلیس، اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اورئوس و استافیلوکوکس اپیدرمیدیس، اسانس رزماری بر  اشریشیا کولی و استافیلوکوکوس اورئوس و اسانس اسطوخودوس و رزماری بر انتروکوکوس فکالیس داشته است که تفاوت آنها به جز در اثر اسانس اسطوخودوس براستافیلوکوکس اپیدرمیدیس با اثر اسانس رزماری بر اشریشیا کولی همچنین اسانس رزماری مؤثر بر استافیلوکوکوس اورئوس با اسانس اسطوخودوس و رزماری مؤثر بر انتروکوکوس فکالیس با هم معنی دار بود. همچنین اثر بازدارندگی رقت 1 به 8  از اسانس اسطوخودوس در مورد اشریشیا کولی بیشتر از سایر باکتریها می باشد بعد از آن به ترتیب اثر بازدارندگی اسانس اسطوخودوس بر  انتروکوکوس فکالیس، اسانس رزماری بر اشریشیا کولی، انتروکوکوس فکالیس و استافیلوکوکس اپیدرمیدیس، اسانس اسطوخودوس بر  استافیلوکوکس اپیدرمیدیس و اسانس رزماری بر پروتئوس میرابلیس و استافیلوکوکوس اورئوس بیشتر بود که تفاوت آنها با هم بجز در اسانس رزماری بر انتروکوکوس فکالیس و  اشریشیا کولی معنی دار بود اما رقت 1 به 8 اسانس اسطوخودوس بر روی باکتریهای پروتئوس میرابلیس و استافیلوکوکوس اورئوس تأثیری نداشت. همچنین آنالیز داده ها نشان داد که بیشترین اثر بازدارندگی رقت 1 به 16 اسانس اسطوخودوس بر روی  اشریشیا کولی و اسانس رزماری بر باکتری اشریشیا کولی و انتروکوکوس فکالیس داشته که تفاوت آنها هم با یکدیگر و هم با سایر اسانسهای مؤثر بر این باکتریها و باکتریهای دیگر معنی دار بود اما رقت 1 به 16 اسانس اسطوخودوس و رزماری بر روی سایر باکتریها تأثیری نداشت. آنالیز داده ها نشان داد که بیشترین اثر بازدارندگی را به ترتیب اسانس اسطوخودوس روی اشریشیا کولی، اسانس رزماری بر انتروکوکوس فکالیس و اسانس اسطوخودوس بر انتروکوکوس فکالیس داشته که تفاوت آنها هم با یکدیگر و هم با سایر اسانسهای مؤثر بر این باکتریها و باکتریهای دیگر معنی دار بود. البته این رقت اسانس اسطوخودوس و رزماری بر روی سایر باکتریها مؤثر نبودند.

مقایسه اثر متقابل اسانس اسطوخودوس و رزماری در رقت 1 به 64 بر مهار رشد پنج باکتری: آنالیز داده ها نشان داد که بیشترین اثر بازدارندگی را رقت 1 به 64 اسانس اسطوخودوس و اسانس رزماری بر اشریشیا کولی داشته که تفاوت آنها به جز با هم با دیگر اسانسهای مؤثر بر باکتریهای دیگر معنی دار بود. بعد از آن رقت 1 به 64  اسانس اسطوخودوس بر روی انتروکوکوس فکالیس مؤثر بود که تفاوت آن با اسانس رزماری مؤثر بر این باکتری واسانس رزماری و اسطوخودس مؤثر بر باکتریهای دیگر معنی دار بود ولی رقت 1 به 64  اسانس اسطوخودوس و رزماری روی سایر باکتریها مؤثر نبودند. بررسی قطر هاله ممانعت از رشد حاصل از تأثیر رقتهای مختلف اسانس اسطوخودوس و رزماری بر روی هر باکتری وسپس مقایسه باکتریها با هم نشان داد که رقت 1 مناسب ترین غلظت جهت بازدارندگی از رشد برای کلیه باکتریها می باشد بنابراین در مراحل بعد برای مقایسه تأثیر ضد باکتریایی اسانس دوگیاه در رقتهای مختلف با تأثیر بازدارنده آنتی بوتیک این رقت مورد استفاده قرار گرفت (جدول 3).

مقایسه تأثیر ضد باکتریایی اسانس گیاه در رقتهای مختلف با تأثیر بازدارنده آنتی بوتیک: تجزیه تحلیل آماری داده ها طبق جدول 4 نشان داد که در مورد باکتری پروتئوس میرابلیس اثر بازدارندگی اسانس گیاه اسطوخودوس و رزماری در رقت 1 بر پروتئوس میرابلیس به طور معنی داری از اثر بازدارندگی جنتامایسین واسترپتومایسن بر این باکتری بیشتر بود. در مورد باکتری اشریشیا کولی، تأثیر بازدارنده رقت 1 اسانس اسطوخودوس بیشتر از جنتامایسین و استرپتومایسین بود. در حالی که رقت 1 اسانس رزماری کمتر از جنتامایسین بود و از استرپتومایسین که بر این باکتری اثر بازدارندگی نداشت، به طور معنی داری بیشتر بود (جدول 5). برای باکتری استافیلوکوکوس اورئوس اثر بازدارندگی جنتامایسین از رقت 1 هر دو اسانس به طور معنی داری بیشتر بود ولی به طور معنی داری از استرپتومایسین بیشتر بود. در مورد  استافیلوکوکس اپیدرمیدیس اثر بازدارندگی جنتامایسین از رقت 1 هر دو اسانس به طور معنی داری بیشتر بود  البته تأثیر رقت 1 هر دو اسانس از استرپتومایسین که بر این باکتریها اثر بازدارندگی داشت، بیشتر بود (جدول 5). همچنین آنالیز داده ها نشان داد درمورد باکتری انتروکوکوس فکالیس اثر بازدارندگی جنتامایسین از رقت 1 هر دواسانس به طور معنی داری بیشتر بود وتأثیر رقت 1 هر دو اسانس از استرپتومایسین که بر این باکتری اثر بازدارندگی نداشت، بیشتر بود. (جدول 5).

بحث

همانگونه که نتایج این پژوهش نشان داد، اسانس گیاه اسطوخودوس و رزماری دارای خاصیت ضد باکتریایی هستند که این خصوصیت بسته به رقت اسانس و جنس باکتری متفاوت می باشد. به طوری که برحسب تجزیه تحلیل آماری داده ها نمودار 2 نشان داد که بیشترین اثر بازدارندگی اسانس اسطوخودوس و رزماری برروی باکتری پروتئوس میرابیلیس و کمترین اثر مطابق با نمودار روی باکتری انتروکوکوس فکالیس بود. همچنین اسانس گیاه اسطوخودوس و رزماری، در رقت 1 به 8 بر اشرشیاکلی اثر باکتریواستاتیکی ولی اثر باکتریوسیدال اسانس اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اپیدرمیس در رقت 1 به 8  اما اسانس رزماری در رقت 1 به 4  بود همین طور اثر باکتریواستاتیکی اسانس اسطوخودوس بر باکتری انتروکوکوس فکالیس در رقت 1 به 16 و اثر باکتریواستاتیکی اسانس رزماری در رقت 1 به 8  بود البته اثر باکتریوسیدال هر دو اسانس بر این باکتری در رقت 1 به 8  مشاهده گردید. در مورد باکتری پروتئوس میرابیلیس و استافیلوکوکوس اورئوس، رقت 1 به 4  هر دو اسانس بر روی این باکتریها هم اثر باکتریواستاتیکی و هم اثر باکتریوسیدال است. اما اسانس گیاه رزماری، در رقت 1 به 8 بر اشرشیا کلی و انتروکوکوس فکالیس هم اثر باکتریواستاتیکی و هم اثر باکتریوسیدال داشت ولی اثر باکتریوسیدال رقت فوق بر باکتری استافیلوکوکوس اپیدرمیس در رقت 1 به 4 مشاهده گردید. درمورد باکتری پروتئوس میرابیلیس و استافیلوکوکوس اورئوس، رقت 1 به 4 هر دو اسانس بر روی این باکتریها هم اثر باکتریواستاتیکی و هم اثر باکتریوسیدال است. (جدول 6).

جدول 6- تعیین میزان حداقل غلظت مهارکننده رشدMIC  حداقل غلظت کشنده رشد MBC

گیاه

باکتری

MIC

MBC

اسطوخودوس

اشرشیا کلی

1 به 8

1 به 8

استافیلوکوکوس اورئوس

1 به 4

1 به 4

استافیلوکوکوس اپیدرمیس

1 به 8

1 به 8

انتروکوکوس فکالیس

1 به 16

1 به 8

پروتئوس میرابیلیس

1 به 4

1 به 4

رزماری

اشرشیا کلی

1 به 8

1 به 8

استافیلوکوکوس اورئوس

1 به 4

1 به 4

استافیلوکوکوس اپیدرمیس

1 به 8

1 به 4

انتروکوکوس فکالیس

1 به 8

1 به 8

پروتئوس میرابیلیس

1 به 4

1 به 4

مطالعات محققین نشان می دهد، همه روزه مقاومت باکتریها در برابر آنتی بیوتیکها بیشتر می شود. تحقیق در مورد کشف مواد جدید با خواص ضد میکروبی قوی تر همپای افزایش مقاومت در باکتریها رو به گسترش است و از آنجا که اسانسها و عصاره گیاهی از دیر باز در درمان بیماریها مورد استفاده قرار می گرفتند به عنوان یک انتخاب مناسب برای این نوع تحقیقات به شمار می روند. اسانسهای گیاهی با اثرات ضد میکروبی بر روی طیف گستره ای از ارگانیسمها و همچنین قابلیت مصارف غذایی آنها در برخی موارد و کمتر بودن اثرات جانبی آنها نسبت به آنتی بوتیکهای رایج می توانند در برخی موارد جایگزین آنتی بیوتیکها شوند (29و15). در راستای بررسی اثرات ضد میکروبی اسانسهای گیاهی، اثرات ضد میکروبی اسانس اسطوخودوس و رزماری که در مصارف غذایی و آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می گیرند، بر روی پنج باکتری مختلف به ویژه باکتری استافیلوکوکوس ارئوس که هم ایجاد کننده مسمومیتهای غذایی است و هم یکی از باکتریهای مهم در ایجاد عفونتهاست مورد ارزیابی قرار گرفتند. به این صورت که اسانس اسطوخودوس و رزماری در رقتهای بالا بر رشد انتروکوکوس فکالیس، استافیلوکوکوس اپیدرمیس و اشرشیا کلی اثر مهارکنندگی و کشندگی داشت که نشان دهنده اثر آنتی باکتریال قوی این اسانس به این باکتریها می باشد همین طور اسانس رزماری و اسطوخودوس بر استافیلوکوکوس اورئوس و پروتئوس میرابیلیس هم اثر باکتریوسیدال و هم باکتریواستاتیک داشت که اعداد نزدیک به هم MBC و MICنیز نشان دهنده اثر قوی باکتریوسیدال اسانس این گیاهها بر این باکتریهاست. تغییر خاصیت ضد میکروبی اسانسها در رقتهای مختلف می تواند به دلیل تغییر مقدار ترکیبات فلاونوئیدی یا اشکال فعال آنها باشد (19). حاج هاشمی و همکارانش با انجام آزمون های مختلف، اثر عصاره های آبی الکلی و پلی فنلی و نیز اسانس اسطوخودوس را به عنوان یک ماده ضد التهاب بررسی و اثبات کردند (19و21). با انجام آزمایشات کروماتوگرافی مشخص شد که گیاه اسطوخودوس دارای 26 ماده مختلف می باشد که لینالیل استات و لینالول از جمله بیشترین مواد تشکیل دهنده اسانس اسطوخودوس می باشند(24). لینالول دارای خواص بیولوژیکی متفاوت از جمله اثر آرام بخشی وآنتی اکسیدانی می باشد.( 7 و13). همچنین بر اساس نتایج به دست آمده هاله عدم رشد اسانس رزماری بر روی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس 15 میلیمتر بود و میزان MIC به دست آمده 4/1 بود. در تحقیقی که در سال 2007 انجام گردید، اثرات ضد میکروبی اسانس رزماری را بر روی باکتریهای مختلف بررسی گردید ونشان داده شد که میزان هاله عدم رشد این اسانس بر روی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس برابر با 18 میلیمتر و میزان MIC آن 125/0 وزن به وزن است (14). اثرات ضد میکروبی اسانس رزماری بر باکتریهای گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس و باسیلوس سرئوس بررسی گردید (30). اثرات ضد میکروبی اسانس رزماری روی باکتریها و قارچ ها نشان دهنده فعالیت ضد میکروبی مؤثر این اسانسها می باشد. در تحقیقی نشان داده شد، که میزان MIC اسانس رزماری روی پروپیونی باکتریومآکنه برابر با 56/0 میلی گرم در میلی لیتر می باشد (14). بر اساس نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که اسانس گیاهان لاواندولا ورزمارینوس روی اکثر باکتریهای مورد آزمایش مؤثر بود، در تحقیق پانیز و همکاران تآثیر عصاره روغنی چهار گیاه تیره نعناع روی تعدادی از باکتریها از جمله بعضی باکتریهای مورد استفاده در تحقیق حاضر بررسی شد (36). آنها ابتدا گیاهان را از نظر شیمیایی تجزیه نمودند و سپس توسط روش کمی MBCو MIC آنها را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق فوق با نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر مطابقت داشت و نشان دهنده تآثیر آن روی باکتریهای مورد آزمایش بود (28). طبق تجزیه شیمیایی انجام شده ترکیب های ضد میکروبی این گیاهان به طور عمده شامل تیمول، فلاوونوئیدها، تری ترپنوئیدها و دیگر ترکیب ها با ماهیت فنولیک یا گروه هیدروکسیل آزاد بود که همگی به عنوان فعال ترین ترکیب های ضد میکروبی شناخته شده اند و این ترکیب ها در گیاه مورد مطالعه این تحقیق نیز به فراوانی وجود دارند (1). اثرات ضد میکروبی اسانس رزماری و اسطوخودوس بر اساس مکان برداشت و فصل جمع آوری قابل تغییر است. البته اثرات ضد میکروبی اسانس رزماری بر باکتری های استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، پروتئوس ولگاریس، سودوموناس آئروجینوزا، کلبسیلا پنومونیه، انتروکوکوس فکالیس، اشرشیا کلی، کاندیدا آلیبکنس و باسیلوس سوبتیلیس به اثبات رسیده است (16، 17 و 24). نتایج به دست آمده از مصرف اسانس اسطوخودوس و رزماری نشان داد هرچه رقت افزایش می یافت تأثیر آنها کمتر می‍شد. وجود برخی تفاوتها در میزان اثرات ضد میکروبی مشاهده شده در این مطالعه و تحقیقات مشابه می تواند به دلیل تفاوت مکانهای رشدی گیاهان تولیدکننده اسانسها، استفاده از روشهای مختلف برای استخراج و ... باشد. تفاوت در اثرات ضد میکروبی نشان دهنده تفاوت های موجود در ترکیبات اسانسها می باشد (33، 26 و 25). محققین دیگری از کشور ایران نیز به اثرات مختلف عصاره‍ها بر باکتریها و اثرات درمانی انواع عصاره ها پرداختند (22، 27، 26، 27 و 28).

در حال حاضر یکی از عمده مشکلاتی که در درمان عفونتها و استفاده از آنتی بیوتیکها وجود دارد، ایجاد مقاومت های آنتی بیوتیکی است که توجه خاصی را برای درمان می طلبد و از آنجا که اثرات ضد باکتریایی اسانس اسطوخودوس در تحقیقات مختلف روی گونه های متعددی از باکتری ها به اثبات رسیده است، استفاده از آن در درمان عفونتهای ایجاد شده توسط باکتری های مقاوم توصیه می گردد (5و28).

1- بکائیان م.، ر. فرازمند.، س. کی قبادی.، س. سعید. 1394. بررسی اثر ضدمیکروبی عصاره اتانولی سیر(Allium sativum) بر روی سویه های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به آنتی بیوتیکهای مختلف. مجله پژوهش های گیاهی، 28(1): 34-41.
2- نیری ف.د.، م. میرحسینی.، س. مفاخری.، م.م. ضرابی. 1395. بررسی اثرات ضد باکتری و ضد قارچی نانوذرات نقره حاصل از عصاره آبی گیاه کنجد (Sesamum indicum L.). مجله پژوهش های سلولی و مولکولی، 31(1)، 155-165.
 
3- Adam, S.A., Kokkini, S., Lanaras, T., Arsenakis, M. 1998. Antifungal activities of Origarnum vulgare subsp. Hirtum, Mentah spicata, Lavandula angustifolia and Salvia fruticose essential oils against human pathogenic fungi. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 46: 1739-1745.
4- Ali-Shatayeh, M.S., Yaghmour, R.M.1998. Antimicrobial activity of 20 plants used in folkloric medicine in the Palestinian area. Journal of Ethnopharmacology, 60: 265-271.
5- Arzi, A., Shafie, M. 2002. The effect of hydroalcoholic extract of Melissa Officinalis in prevention of convulsions induced by Nicotine in mice. Journal of Babol University of Medical Sciences, 4:18-22.
6- Bakkali, F., Averbeck, S., Averbeck, D., Idaomar, M. 2008. Biological effects of essential oils-A review. Food and Chemical Toxicology, 46: 446-475.
7- Cavanagh, H.M., Wilkinson, J.M. 2002. Biological activities of lavender essential oil. Phytotherapy Research, 16: 301-308.
8- Darshan, S.2004. Patented antiinflammatory plant drug development from traditional medicine. Phytotherapy Research, 18: 343-357.
9- De Feo, V., Senatore, F.1993. Medicinal plants and phytotherapy in the Amalfitan coast, Salerno province, Campania, Southern Italy. Journal of Ethnopharmacology, 39: 39-51.
10- Dorman, D.S, Noble R.C. 1995.Evaluation in vitro of plant essential oils as natural antioxidants. Journal of Essential Oil Research, 7:645-651.
11- Fu, Y., Zu, Y., Chen, L.Y., Shi, X.G, Wang, Z., Sun, S., Efferth, T.2007. Antimicrobial activity of clove and rosemary essential oils alone and in combination. Phytotherapy Research, 21: 989-994.
12- Geoffrey, A., McKay, S.B., Francis, F., Arhin, T., Adam, K., Belley, G., 2009. Time-kill kinetics of oritavancin and comparator agents against Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis and Enterococcus faecium. Journal of Antimicrobial Chemotherapy, 63:1191-1199.
13- Giorgio, S., Pintore, M.U., Pascale, B., Bradesi, K., Claudia, Y., Juliano, N.1997. Chemical composition and antimicrobial activity of Rosmarinus officinalis L. oils from Sardinia and Corsica. Flavor and Fragrance Journal,17: 15 19.
14- Gislene, G.F., Nascimento1, D., Juliana, L., Locatelli1, G., Paulo, C., Freitas1, G.L.  2007. Antibacterial activity of plant extracts and phytochemical on antimicrobial resistant bacteria. Brazilian Journal of Microbiology, 31: 247-256.
15- Hajhashemi, V., Ghannadi, A., Sharif, B. 2003. Anti-inflammatory and analgesic properties of the leaf extracts and essential oil of Lavandula angustifolia Mill. Journal of Ethnopharmacology, 89: 67-71.
16- Heidari, M., Asadi-Pour, A., Sepehri, G., Atapour, N., Esmaeili .1999. Study of the analgesic effect of Pimpinella Anisun extract by Tail-Flick and Formalin test in mice. Journal of Babol University of Medical Sciences,1:42-51.
17- Inouye, S., Yamaguchi, H., Takizawa, T. 2001.Screening of the antibacterial effects of a variety of essential oils on respiratory tract pathogens, using a modified dilution assay method. Journal of Infection and Chemotherapy, 7: 251-254.
18- James, L., Luteyn, Jeffrey B., Harborne, C. and Williams, A. 1980. A Survey of the Flavonoids and Simple Phenols in Leaves of Cavendishia (Ericaceae). Brittonia.32:1-16
19- Jawetz, E. and Melnick J.L. 1991. Medical microbiology. 19th ed. 145-155.
20-Kiasalari, Z., Khalili, M., Ahmadi, P.2011. Effect of Alcoholic Extract of Berberis Vulgaris Fruit on Acute and Chronic Inflammation in Male Rats. Journal of Babol University of Medical Sciences, 13:28-35.
21- Kosaka, K., Yokoi, T.2003. Carnosic acid, a component of rosemary (Rosmarinus officinalis L.), promotes synthesis of nerve growth factor in T98G human glioblastoma cells. Biological and Pharmaceutical Bulletin, 26: 1620 - 1622.
22- Larrondo, J. V., Agut, M. and Calvo, T. M.1995. Antimicrobial activity of essence from labiates. Microbios,  82:171-172.
23- Mahasneh, M. A. E. L., Oqlah, A.A. 1999.Antimicrobial activity of herbal plants used in the traditional medicine of Jordan. Journal of Ethnopharmacology, 64:271-276.
24- Mahon, C.R., Manoselis, G. 2000.Textbook of Diagostic Microbiology. 2nd ed. W.B Saunders Company., Chapter 3, 62 – 95.
25- Martinez-Lirola, M.J., Gonzalez-Tejero, M.R., Molero-Mesa, J. 1996. Ethanobotanical resources in the province of Almeria, Spain: Campos de Nijar. Economic Botany, 50:40-56. 
26- Matkowski, A.2008. Plant in vitro culture for the production of antioxidants - A review. Biotechnology Advances,26: 548-560.
27- Ozcan, M.2003. Antioxidant activities of rosemary, sage, and sumac extracts and their combinations on stability of natural peanut oil. Journal of Medicinal Food, 6: 267-270.
28- Panizze, L., Flamini, G., Coini, P.T.1993.Composition and antimicrobial properties of essential oils of four Mediteranean lamiaceae. Journal of Ethnopharmacology. 39:167-170.
29- Roberts, R., Gilbert, J., Rodewald, L. 1974. An introduction to modern experimental organic chemistry. New York, Holt Rinehart Winston Inc, 215-220
30- Saleh, Abu-Lafi IO, Hasan K, Dewik T, Mohammed F, Qabajah LO, Hanus E. 2008.Thymol and carvacrol production from leaves of wild Palestinian Majorana syriaca. Bioresource Technology, 99:3914-3918.
31- Sotelo-Felix, J.I., Martinez-Fong, D., Muriel, P., Santillan, R.L., Castillo, D., Yahuaca, P.2002.Evaluation of the effectiveness of Rosmarinus officin alis (Lamiaceae) in the alleviationof carbon tetrachloride-induced acute hepatotoxicity in the rat. Journal of Ethnopharmacology, 81:145-154.
32- Tiwari, R.P., Kaur, H.D., Dikshit, R., Hoondal, G.S. 2006. Synergistic antimicrobial activity of tea & antibiotics. Indian Journal of Medical Research, 122: 80-186.
33- Toyoshi, U., Kimiyo, N., Hiroyasu, I., Kiyomi, K., Misao, S., Masatoshi, M.2006. Anticonflict effects of lavender oil and identification of its active constituents. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 85:713-721.
34- Wagnera, H., Ulrich-Merzenich, G. 2009. Synergy research: approaching a new generation of phytopharmaceuticals. Phytomedicine, 16:97-110.
دوره 31، شماره 2
مرداد 1397
صفحه 121-136
  • تاریخ دریافت: 17 مرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 26 آذر 1394
  • تاریخ پذیرش: 03 آذر 1395